قاعده فراغ و تجاوز صفحه 91

ص:94

أمراً مستقّلاً بنفسه(1) ،... والحاصل: أنّ المراد من لفظ «الشیء» الوارد فی الروایات لیس هو العمل وأجزاءه حتّی یرد ما ذکر... فلا یلزم الجمع بین اللحاظین»(2).

اشکال دیدگاه محقّق نائینی رحمه الله

پاسخ میرزای نائینی رحمه الله چنان که روشن است، جواب از اشکال نمی باشد؛ و بلکه پذیرش آن است. بدین صورت که ایشان پذیرفته اند یک تعبیر نمی تواند هم شکّ در کلّ و هم شکّ در جزء را بیان کند و بلکه ابتدا قاعده فراغ و سپس با استفاده از ادلّه حاکمه قاعده تجاوز اثبات می شود. بنابراین، ایشان با فرض هم عرض نبودن دو قاعده به اشکال پاسخ می دهند و این، پذیرش اشکال است؛ به عبارت دیگر، اگر محقّق نائینی رحمه الله با توجّه به فرض مسأله - که هم عرض بودن دو قاعده است - به اشکال «اجتماع لحاظین متغایرین علی ملحوظ واحد» پاسخ می دادند، به ایشان اشکال نمی شد؛ امّا ایشان فرض مسأله را عوض کرده و جواب داده اند؛ و این تسلّم اشکال است نه جواب آن.

2 - دیدگاه محقّق خوئی رحمه الله

مرحوم آقای خوئی قدس سره پس از بیان دلیل دوّم محقّق نائینی رحمه الله به پاسخ آن پرداخته و سه جواب ذکر می کنند که آن ها را نقل و بررسی می نمائیم.

الف - «الأوّل: أنّه لا اختصاص لقاعده الفراغ بالشکّ فی صحّه الکّل، بل