قاعده فراغ و تجاوز صفحه 96

ص:99

آن حقیقتاً صادق است. بر خلاف تجاوز در مورد قاعده ی تجاوز، چرا که در این قاعده، شکّ در اصل وجود آن جزء است و در این صورت، تجاوز حقیقی صادق نیست. بنابراین، باید معنای مجازی در نظر گرفت و گفت منظور از تجاوز از شییء تجاوز از محلّ آن است به صورت مجاز در کلمه یا مجاز در حذف و یا مجاز در اسناد؛ یعنی بگوییم منظور از شییء، محلّ آن است، یا تجاوز به صورت مجازی به آن اسناد داده شده است و یا آن که مضافی - لفظ محلّ - در تقدیر گرفته شود.

نتیجه آن که جمع بین دو قاعده در یک جعل واحد، مستلزم جمع بین معنای حقیقی و مجازی است که صحیح نمی باشد».

اشکالات وارد بر دلیل سوم

اشاره

از دلیل سوّم و محذور جمع بین معنای حقیقی و مجازی دو جواب داده شده است؛ یکی پاسخ مرحوم محقّق نائینی رحمه الله است و دیگری جواب محقّق خوئی قدس سره است.

امّا پاسخ محقّق نائینی رحمه الله از دلیل سوّم:

1 - دیدگاه محقّق نائینی رحمه الله

ایشان می فرماید: ما یک عنوان عامّ به نام «تجاوز عن الشیء» داریم که دارای مصادیق مختلفی است؛ به این معنا که دو امر موجب تحقّق آن است که یک مصداق و موجب آن فراغت از عمل است؛ و مصداق دیگرش، تجاوز از محلّ تعیین شده برای آن است. بنابراین، دیگر اشکال محذور جمع بین دو معنا پیش نمی آید.

«... إنّ المراد من التجاوز الوارد فیها، هو التجاوز عن نفس الشیء مطلقاً؛ غایه الأمر، أنّ التجاوز عن محلّ المشکوک بعد تعیّن وقوعه فیه یوجب صدق التجاوز عن المشکوک، فمحقّق التجاوز عن الشیء