قاعده ضمان ید صفحه 100

ص:109

عنوان مثال، در مقبوض به سوم، به همان اندازه که شیء را بر می دارد تا نگاه کند، در آن مال از نظر عرف، تصرّف کرده است. بنابراین، «ید» را باید کنایه از تصرّف بگیریم؛ چرا که عنوان استیلا، مواجه با همین دو اشکالی است که بر مرحوم مراغی قدس سره وارد نمودیم، و این دو اشکال بر عنوان تصرّف وارد نمی شود.

دیدگاه محقّق بجنوردی رحمه الله در مورد استیلا

نکته دیگری که در مورد استیلا باید تذکر داده شود و در کلمات محقّق بجنوردی رحمه الله آمده، این است:

«... فظهر أنّ الید کنایه عن الاستیلاء خارجاً، أو تکویناً، أو عرفاً، أو شرعاً، أو اعتباراً...»(1).

ایشان «ید» را کنایه از تمامی موارد استیلا می داند و شاید مقصودشان از استیلای خارجی و تکوینی، مقبوض به سوم باشد. اما به ایشان عرض می شود که این عمومیت چگونه از حدیث «علی الید» استفاده می شود؟ در اینجا همان گونه که محقّق مراغی رحمه الله(2) نیز بیان داشته است، باید گفت منظور از استیلا، استیلای عرفی است و استیلای شرعی و خارجی نمی تواند مدّ نظر قرار گیرد.

گفتار دوّم: شمول روایت نسبت به ید مأذون و غیر مأذون

اشاره

مطلب بعد در مورد کلمه ی «ید» این مسأله است که آیا «ید» شامل همه انواع و اقسام ید، اعمّ از ید مأذون و ید غیرمأذون می شود؟

برای توضیح بیشتر باید گفت: «ید» به اقسام مختلفی تقسیم می گردد؛ و در یک تقسیم، «ید» تقسیم می شود به ید مأذون - ید امانی - و ید غیر مأذون - ید