قاعده ضمان ید صفحه 119

ص:128

کودک ندارد، دیگر نیازی به بحث از قیدیّت حدیث رفع نیست.

نکته ای که بدان باید توجّه نمود، آن است که در میان فقها معروف است که احکام وضعیّه مشروط به بلوغ نیست. در این بحث، در خصوص حکم وضعی ضمان، چنان چه به این نتیجه رسیدیم که حدیث علی الید شامل صغیر نیز می شود، به این مطلب منتهی می شویم که حکم وضعی ضمان، مشروط به بلوغ نیست.

1 - دیدگاه شیخ انصاری رحمه الله

اشاره

در میان بزرگان و فقهای امامیه، مرحوم شیخ اعظم انصاری قدس سره در کتاب مکاسب(1) بیان می دارد که استدلال به حدیث «علی الید» بر ضمان کودک ممیّز و مجنون ممیّز وجیه و پسندیده است و این موارد مشمول دلیل ید هستند؛ و به عبارت دیگر، شیخ رحمه الله ادعا می کند که این روایت اطلاق دارد و تمام قاصدین را شامل می شود، بالغ باشند و یا نابالغ.

بنابراین، از آنجا که مبنای شیخ انصاری رحمه الله در حدیث «علی الید» استیلا است، ایشان اطلاق حدیث را فقط در دایره ممیّزین می پذیرند، چه آن که مستولی کسی است که به استیلای خود توجّه دارد؛ لکن بر اساس مبنای مختار که منظور از «ید» اخذ و تصرّف است، اطلاق حدیث فراتر از دایره ی ممیّزین است و غیرقاصدین - کودک غیرممیّز و شخص نائم - نیز در دایره شمول حدیث «علی الید» قرار می گیرند و آنان نیز ضامن خواهند بود.

اشکال محقّق اصفهانی رحمه الله به دیدگاه شیخ انصاری رحمه الله

محقّق اصفهانی رحمه الله در حاشیه مکاسب(2) به مرحوم شیخ انصاری قدس سره و این که دلیل ید شامل صبیّ و مجنون ممیّز می شود، اشکال می کنند. قبل از بیان اشکال، تذکر به این مطلب ضروری است که مبنای شیخ انصاری رحمه الله در مورد احکام