قاعده ضمان ید صفحه 122

ص:131

الوضع من التکلیف غیر معقول کما مرّ بیانه فی هذه التعلیقه مراراً، مضافاً إلی أنّه لو کان معقولاً فی نفسه إلّاأنّ انتزاعه هنا محال، لأنّ الأمر الانتزاعی یتبع منشأ انتزاعه ثبوتاً وعدماً وفعلاً، لمکان تبعیّه ما بالعرض لما بالذات، ولا تکلیف للصغیر فعلاً حتّی ینتزع منه ضمان فعلاً، وفرض خطاب مشروط بالاضافه إلی الصغیر إثبات حکم تقدیری له، فیکون الأمر الانتزاعی تقدیریاً أیضاً ففعلیّه الأمر الانتزاعی وتقدیریه منشأه محال»(1).

پاسخ امام خمینی قدس سره از اشکال محقّق اصفهانی رحمه الله

مرحوم امام قبل از آن که پاسخ اشکال محقّق اصفهانی رحمه الله را بدهند، مطلبی را به صورت کلّی بیان می کنند مبنی بر این که اگر از ظاهر روایتی اطلاق استفاده شود - مثل این مورد که گفته می شود «ید» اطلاق دارد و هم ید بالغ و هم ید غیربالغ را شامل می شود - امّا با یک اشکال و محذور عقلی مواجه باشد، در صورتی که به هیچ طریقی نتوان بین اطلاق روایت (ظاهر) و اشکال عقلی جمع کرد، باید آن را کنار گذاشت؛ لیکن در صورتی که بشود ظاهر را با توجیهات - هرچند توجیهات بعیده - حفظ کرد، لازم است که چنین شود.

این مطلب یکی از امور بسیار مهمّ در باب اجتهاد است که چنان چه یک دلیل نقلی که حجیّت آن ثابت است با یک دلیل عقلی معارض شود، لازم است هر اندازه که بتوانیم آن دلیل نقلی را توجیه کرده و محذور عقلی را دفع نماییم؛ و نمی توان گفت از آنجا که این توجیهات بعید و متضمّن تکلّف است، باید از آن دلیل دست برداشت.

ایشان پس از بیان این مطلب می فرمایند: در ذهن مرحوم شیخ انصاری قدس سره یک محذور عقلی وجود دارد و آن این که حکم وضعی عقلاً قابلیّت جعل