قاعده ضمان ید صفحه 67

ص:76

گفتار اوّل: دیدگاه علمای امامیه در مورد ضمان

1 - دیدگاه شیخ انصاری رحمه الله: تدارک و خسارت شییء مضمون

تفسیر اوّل در حقیقت ضمان، تفسیر شیخ اعظم انصاری رحمه الله است؛ ایشان در قاعده «مایضمن بصحیحه یضمن بفاسده» در بیان مراد از ضمان می فرماید:

«والمراد بالضمان فی الجملتین: هو کون دَرَک المضمون، علیه، بمعنی کون خسارته ودَرَکه فی ماله الأصلی، فإذا تلف وقع نقصان فیه؛ لوجوب تدارکه منه...»(1).

شیخ اعظم رحمه الله می گوید: ضمان عبارت است از این که تدارک و خسارت شییء مضمون بر عهده ضامن است؛ هنگامی که آن شییء تلف می شود، در مال اصلی ضامن نقصان واقع می شود؛ چه آن که ضامن باید از اموالی که متعلق به خودش است، آن مال را تدارک نماید.

2 - دیدگاه مرحوم علّامه رحمه الله: تحقّق معاوضه قهریّه

تفسیر و بیان دیگری که مرحوم شیخ آن را نقل می کند و علّامه رحمه الله در کتاب تحریر(2) و مرحوم تستری صاحب مقابس نیز آن را قائل شده اند، این است که ضمان عبارت است از:«أن یتلف المال مملوکاً للضامن»؛ بازگشت این معنا در مورد غصب بدین صورت است که در فرض تلف مال در دست غاصب، معاوضه قهریّه محقّق می شود؛ به این صورت که مال تلف شده، یک لحظه قبل از تلف در ملک غاصب قرار می گیرد و عوض آن به ملک صاحب مال تلف شده منتقل می شود.