قاعده ضمان ید صفحه 88

ص:97

3 - ایشان در مورد معنا و حقیقت ضمان فرمودند که ضمان یک امر تعلیقی و به معنای «عهده الخساره لو تلفت العین» است؛ بنابراین، به نظر ایشان هنگامی که عین مال در خارج موجود است، چیزی به نام ضمان معنا ندارد؛ به همین جهت استشهاد کردند که در عرف اگر بگویند: «ألق مالک فی البحر و علیّ ضمانه» منظور این است که در صورت تلف شدن آن مال، خسارتش بر عهده من است.

در پاسخ به ایشان گفته می شود: درست است که در برخی موارد ضمان در صورت تلف شدن مال مطرح می شود؛ مانند قاعده اتلاف - «من أتلف مال الغیر فهو له ضامن» - که اگر شخصی مال دیگری را از بین ببرد، هرچند بر آن دست نیافته باشد، ضامن آن خواهد بود؛ به عنوان مثال: آتشی را بر روی گندم دیگری می اندازد و یا آتشی را از ورای دیوار به خانه ای می اندازد و خانه در آتش می سوزد و...، در تمام این موارد شخص ضامن است. بنابراین، بطور کلّی در مواردی که اتلاف وجود دارد، معنایی برای ضمان جز پرداخت خسارت وجود ندارد؛ لیکن موارد ضمان منحصر به باب اتلاف نمی شود، بلکه موارد دیگر از جمله «ید» نیز باعث ضمان است و طبق تعریف حضرت امام رحمه الله باید این موارد از سببیّت برای ضمان خارج شود که مطلب صحیحی نیست.

4 - اشکال چهارمی که در اینجا وجود دارد و با اشکال سوم مرتبط می باشد، این است که اگر ما باشیم و حدیث «علی الید»، باید یک ضمان فعلی و منجّز در اینجا وجود داشته باشد. مطابق معنایی که ذکر کردیم - که نه نیاز به تقدیر داشت و نه مرتکب مجازیّت شدیم - مبنی بر آن که «علی» دلالت بر عهده دارد و «ما أخذت» اعتباراً بر عهده ی «ذی الید» می آید؛ و حال آن که طبق معنای امام رحمه الله ضمان، یک ضمان تعلیقی می شود؛ و بر فرض تلف، شخص ضامن می شود.