قاعده ضمان ید صفحه 89

ص:98

5 - اشکال آخر نیز این است که ایشان ضمان را یک حکم وضعی دانستند و دیگر حکم تکلیفی «وجوب الردّ» یا «وجوب الحفظ» را استفاده نکردند؛ در حالی که اگر ضمان را به معنای «استقرار در عهده» بدانیم، بر آن، هم حکم وضعی مترتّب می شود و هم حکم تکلیفی؛ بنابراین، ضمان دارای یک معنای عامّی است.

تعریف برگزیده ضمان

به نظر می رسد، بهترین تعریفی که برای ضمان می توان بیان داشت، تعریف محقّق اصفهانی رحمه الله در حاشیه مکاسب است؛ ایشان فرمودند: ضمان عبارت است از «کون الشیء فی ضمن العهده»؛ و دارای آثار وضعی و تکلیفی است؛ طبق این تعریف، ضمان شامل «ضمان المال»، «ضمان النفس»، - کفالت - و «ضمان معاوضی» می شود و هیچ یک از اشکالاتی که بر تعاریف دیگر بزرگان وارد شد، بر این تعریف وارد نیست.

گفتار دوّم: دیدگاه اهل سنّت در مورد ضمان

قبل از آن که بحث از مفردات حدیث «علی الید» را شروع و بیان کنیم، مناسب است که اشاره ای اجمالی به کلمات اهل سنّت در مورد معنای ضمان داشته باشیم.

اوّلین نکته این است که غالب علما و فقهای عامّه - حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی - لفظ ضمان و کفالت را به صورت مترادف استعمال می کنند، بر عکس علمای امامیّه که ضمان را در مورد اموال به کار می برند و کفالت را در اشخاص استعمال می کنند.

به عنوان مثال، در مورد علمای حنفی آمده است:

«الحنفیّه یطلقون کفاله علی ما کان فیه الضمان بموجب العقد، و تشمل کفاله المال وکفاله النفس و... ویطلقون الضمان علی ما هو