قاعده ضمان ید صفحه 97

ص:106

1- (1) . السیّد میرعبدالفتّاح الحسینی المراغی، العناوین، ج 2، ص 418.
2- (2) . علی پناه الإشتهاردی، تقریرات ثلاثه، تقریراً للأبحاث السیّد حسین البروجردی، ص 127.
3- (3) . محمّد الفاضل اللنکرانی، القواعد الفقهیّه، ج 1، ص 111.
4- (4) . سوره مائده، آیه 64.

نمی فرماید:«ید اللّه مبسوطه» و بلکه می فرماید:«بَلْ یَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ یُنفِقُ کَیْفَ یَشَآءُ...».

شمول حدیث «علی الید» نسبت به موارد عدم استیلا

برخی از بزرگان(1) پس از ذکر این که «ید» در حدیث «علی الید» کنایه از استیلا و تسلط است، می گویند: بنابراین، بحثی نیست در صورتی که ذوالید، استیلا و قدرت بر تصرّف نداشته باشد، از شمول این حدیث خارج است. چرا که در این مورد، استیلا و تسلطی وجود ندارد؛ حتّی اگر گفته شود که «ید» در معنای اصلی آن - که «دست» است - به کار رفته، متبادر از آن، آن نوع به دست گرفتن است که ذوالید اقتدار و تسلّط بر آن داشته باشد؛ خصوصاً پس از ملاحظه «ما أخذت»، زیرا که ظهور در استیلا دارد. و به علاوه، با انضمام عبارت «حتّی تؤدّی» که ظاهرش این است «ید» قادر به منع و دفع است و جز با استیلا چنین معنایی حاصل نمی گردد. از این رو، گفته اند: در صورتی که کسی لباس دیگری را که در تن صاحبش است با «دست» بگیرد و در همان زمان لباس تلف شود، ضامن نیست. زیرا، این مورد داخل در مصادیق قاعده علی الید که مشروط بر استیلا است، نیست.

به نظر، سخن فوق قابل مناقشه است. این که منظور از «ید» خصوص «ید جارحه» و قبض به آن نیست، صحیح است؛ لیکن باید گفت از کجای حدیث