احکام حقوقی از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 149

بلكه منظورشان در هر دو مرحله اثبات علتي است، در طول علل طبيعي، اثبات عاملي است معنوي، فوق عوامل مادي، مي‌خواهند بگويند، هم علل طبيعي دست اندر كارند، و هم افعال بندگان و هم خود خداي تعالي، اما به طور ترتيب، نزديك‌ترين علت به حدوث حوادث، علل طبيعي است، و باعث به كار افتادن عـوامـل، رحمـت و غضـب الهـي است، و باعث جلب رحمت و فوران غضب الهي، اعمال نيــك و بد انسان‌ها است نظير نامه نوشتن كه يك عمل است، هم به نــوك قلم نسبتش مي‌دهيـم، و هـم بـه خود قلم، و هم دست و پنجه نويسنده و هم به خود او.)(1)

(364) احكام حقوقي

مفهوم مراقبت خدا از اعمال انسان‌ها

حال خواهي پرسيد: منظور از اين حرف چيست؟ مي‌گوييم همان‌طور كه در بحث از نبوت عامه گفتيم، خداي تعالي كه عالم كون را آفريد، و به راه انداخت، انسان را هم به سوي سعادت هستي و كمال زندگيش به راه انداخته، و معلوم است كه يكي از مراحل اين نوع در مسيرش به سوي سعادت، مرحله عمل او است: كه اگر بشر در اين مرحله دچار مانعي بشود، كه او را از سير به سوي سعادت متوقف نموده، و مشرف به هلاكت

مفهوم مراقبت خدا از اعمال انسان‌ها (365)

و نابودي سازد، خداي تعالي در مقابل آن مانع چيزي قرار مي‌دهد تا آن مانع را برطرف كند، و اگر آن مانع جزئي از همين انسان‌ها است آن جزء فاسد را از بين مي‌برد، نظير مزاج بدني كه همواره در جنگ با عوارض و بيمارهائي است، كه يا همه بدن و يا عضوي از آن را تهديد مي‌كند، اگر بتواند آن بيماري را ريشه كن مي‌كند، و اگر نتوانست عاجز ماند بدن و يا آن عضو را رها مي‌كند، تا به كلي از كار بيفتد.

و مشاهده و تجربه اين معنا را اثبات كرده، كه صانع عالم هر نوع از انواع صنع و تكوين را مجهز به اسلحه دفاع از آفات و فسادهائي كرده كه متوجه به سوي او است، و معنا ندارد كه تمامي موجودات مسلح به اين نوع اسلحه باشند، و تنها نوع و يا فرد انسان از كليت مستثنا باشد و نيز اثبات كرده كه هر موجود نوعي را به دشمني گرفتار كرده، تا دفاع از خود و دور كردن دشمن وادارش كند به اين كه قواي وجودي خود را به

(366) احكام حقوقي

كار بگيرد، و از اين راه وجودش كامل شود و به آن غايت و سعادتي كه برايش در نظر گــرفتــه شده برسد، وقتي وضع همه موجودات اين‌طور است چگــونــه ممكــن اســت انسان اين‌طور نباشد، و عالم صنع نسبت به خصوص او بي‌اعتنائي كرده باشد.