احکام حقوقی از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 36

مانند تصميم‌هايي كه افراد عادي براي خود مي‌گيرند، مثلاً با اين كه خوردن و نخوردن فلان غذا برايش حلال است، تصميم مي‌گيرد بخورد، و يا نخورد، حاكم نيز گاهي صلاح مي‌داند كه مردم هفتــه‌اي دو بــار گــوشــت بخـورنــد، و يا با اين كه خريد و فروش براي افراد جايز است فردي تصميم مي‌گيرد اين كار را بكنــد، و يــا تصميم مي‌گيرد نكند، حاكم نيز گاهي صلاح مي‌داند مردم از بيـع و شـرا اعتصــاب كنند، و يا آن را توسعه دهند. و يا با اين كه بر فردفرد جايز است وقتي كسي در ملك او با او نزاع مي‌كند به حاكم شرع مراجعه كند، و هم جايز است از دفاع صرف‌نظر كند، اولي‌الامر نيز گاهي مصلحت مي‌داند كه از حقي صرف‌نظر كند، و گاهي اصلاح را در اين مـي‌دانـــد كــه آن را احقـــاق نمـــايــد.

اختيارات اولي الامر (87)

پس در همه اين مثال‌ها فرد عادي و يا اولي‌الامر صلاح خود را در فعلي و يا ترك فعلي مي‌داند، و حكم خدا به حال خود باقي است.

و همچنان كه يك فرد نمي‌تواند شراب بنوشد و ربا بخورد، و مال ديگران را غصب نموده مالكيت ديگران را ابطال كند، هر چند كه صلاح خود را در اين‌گونه كارها بداند، اولي‌الامر نيز نمي‌تواند به منظور صلاح كار خود احكام خدا را زير و رو كند، چون اين عمل مزاحم با حكم خداي تعالي است، آري اولي‌الامر مي‌تواند در پاره‌اي اوقات از حدود و ثغـور كشـور اسـلامـي دفــاع كند، و در وقت ديگر از دفاع چشم بپوشد، و در هر دو حال رعايت مصلحت عامه و امت را بكند، و يا دستور اعتصاب عمومي، و يا انفاق عمومي، و يا دستورات ديگري نظيــر آن بـدهـد.

(88) احكام حقوقي

و سخن كوتاه آن كه آنچه يك فرد عادي از مسلمانان مي‌تواند انجام دهد، و بر حسب صلاح شخص خودش و با رعايت حفظ حكم خداي سبحان آن كار را بكند، و يا در آن چيز تصرف نمايد، ولي امري كه از قبل رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله بر امت او ولايت يافته، نيز مي‌تواند آن كار را بكند، و در آن چيز تصرف نمايد، تنها فرق ميان يك فرد عادي و يك ولــي امــر با اين كه هر دو مأمورند بر حكم خدا تحفظ داشته باشند، اين است كه يك فرد عادي در آن‌چه مي‌كند صلاح شخص خود را در نظر دارد، و يك ولي امر آنچه مي‌كنـد بـه صـلاح حال امت مي‌كند.

و گرنه اگر جايز بود كه ولي مسلمين در احكام شرعي دست بيندازد، هر جا صلاح ديد آن را بردارد، و هر جا صلاح ديد كه حكم ديگري وضع و تشريع كند، در اين چهارده قرن يك حكم از احكام ديني باقي نمي‌ماند، هر ولي امري كه مي‌آمد چند تا از احكام را

اختيارات اولي الامر (89)

برمي‌داشت، و فاتحه اســلام خـوانـده مي‌شــد، و اصـولاً ديگـر معنا نداشت بفرمايند احكام الهي تا روز قيامت باقي است.

اين بياني كه ما كرديم از پاره‌اي روايات وارده در همين باب فهميده مي‌شود مانند روايت الدرالمنثور كه مي‌گويد: اسحاق بن راعويه در مسند خود، و احمد از حسن روايت آورده‌انــد كــه عمر بن خطــاب تصميــم گــرفــت مــردم را از متعــه حج منع كند، ابي بن كعب برخاست و گفت تو اين اختيار را نداري، چون متعه حج حكمي است كه قرآن بر آن نازل شده، و ما خود با رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله عمره تمتع به جاي آورديم، عمر چــون ايــن بشنيـد از تصميــم خـود تنـزل كــرد. (1)