حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 122

زیرا کبیر در انجام کشتن، عامد است پس باید قصاص شود و دستور مولا یا اجبار او به کشتن باعث نمی‌شود که وی مباشر کشتن عمد نباشد. امّا صغیر [قصاص نمی‌شود]؛ زیرا همانند ابزار است … و دو روایت (روایت سکونی و اسحاق بن عمّار) را بر آن جایی حمل می‌کنیم که بنده صغیر باشد؛ چون با ادلّۀ عقلی سازگار است. «1»

نظر نگارنده: این نظر موقوف است بر این که زندان ابد برای بندۀ صغیر غیر ممیّز، جایز باشد و حال آن‌که من کسی را ندیده‌ام که قائل به آن باشد و با اصول هم منافات دارد. «2»

10. آیة اللّه خوئی: مشهور این است در صورتی که مولا دستور دهد بنده‌اش شخصی را بکشد و او چنین کند، دستور دهنده زندانی می‌شود؛ ولی این مشکل است، بلکه بعید نیست بگوییم: مولا که دستور داده است، قصاص شود و بنده زندانی … تا این که می‌گوید: در هر حال اظهر این است که مولا کشته می‌شود و بنده به زندان می‌افتد و دلالت می‌کند بر آن … «3»

11. آیة اللّه طبسی- رحمه اللّه- (پس از نقل آرا و ادلّه در مقام): اقرب با توجه به اخبار صحیح و اشهر میان متأخران این است که بنده همانند حرّ در صورت بالغ و عاقل بودن، قصاص می‌شود و مولا در حبس ابد می‌ماند تا بمیرد. «4»

گاهی گفته می‌شود: در این زمان‌ها حکم سرباز عادی، حکم بنده است و حکم فرماندۀ ارتشی حکم مولاست، در نتیجه دستور دهنده و فرمانده‌ای که بر مباشر کشتن تسلّط نداشته باشد حبس می‌شود و در برابر قاتلی که مغلوب دستور فرمانده باشد به زندان می‌افتد؛ برخی از معاصران چنین نظر داده‌اند. «5» گرچه مشهور، خلاف آن است.

آرای دیگر مذاهب

12. ابن قدامه: در صورتی که بنده بداند کشتن حرام است، وی قصاص می‌شود و مولایش تأدیب؛ چون دستور او به کشتن منجر گشته است. تأدیب، مانند حبس و تعزیر به

______________________________
(1). مختلف الشیعة، ج 9، ص 330، مسألۀ 30.
(2). نک: ریاض المسائل، ج 16، ص 191.
(3). مبانی تکملة المنهاج، ج 2، ص 14.
(4). ذخیرة الصالحین (خطی)، ج 8، ص 67.
(5). نک: قضاء و شهاده، ص 57.