حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 191

3. قاضی ابن برّاج: هرگاه عده‌ای راه را ببندند و بدان اقرار کنند حکمشان همان است که گفتیم و همو گفته است: هر کس متهم باشد و سلاح بکشد در خشکی یا در دریا، در شهر یا غیر شهر، در سرزمین مسلمانان یا مشرکان، شب باشد یا روز، چنین فردی محارب است. محارب اگر کشت و مال نبرد، کشتن او واجب است و اولیای مقتول به هیچ وجه نمی‌توانند او را ببخشند. اگر آنان ببخشند امام باید او را بکشد؛ و اگر کشت و مال برد اوّل لازم است مال را بازگرداند بعد به سبب دزدی دستش را می‌برند. آن‌گاه کشته و به دار آویخته می‌شود؛ و اگر مال برد ولی کسی را نکشت و زخمی نکرد لازم است دستش بریده و سپس از شهر خودش تعبید شود؛ و اگر زخمی کرد ولی نه مال برد و نه کسی را کشت لازم است قصاص شود و از جایی که چنین کاری کرده به جای دیگری تبعید شود؛ و اگر زخمی نکرده و مالی هم نبرده- چنان که گفتیم- تبعید می‌شود و با آن جایی که تبعید شده مکاتبه می‌شود که این شخص، تبعیدی و محارب است هیچ‌کس با وی هم‌نشینی و خریدوفروش نکند و هم غذا نشود؛ و اگر این شخص به جای دیگری رفت باز با آنجا هم، چنین مکاتبه‌ای می‌شود و این کار با او ادامه می‌یابد تا توبه کند؛ و اگر خواست به سرزمین مشرکان برود، ممنوع می‌شود و اگر آن‌ها به او راه دادند بر سر او، با آنان کارزار می‌شود. «1»

4. یحیی بن سعید: مسلمان محارب، مرد یا زنی است که در خشکی یا دریا، در سفر یا وطن، شب یا روز، سلاح بکشد. اگر ناامنی کرد و جنایتی نکرد، از زمین نفی می‌شود و نفی بنابر قولی به این است که غرق شود و بنابر قول دیگر، حبس شود یا یک سال از سرزمین اسلامی تبعید شود تا توبه کند و با آنان مکاتبه می‌شود که این شخص تبعیدی و محارب است به او پناه ندهید، با او معامله نکنید و اگر به او پناه دادند با ایشان جنگ می‌شود … «2»

نظر نگارنده: در جای خود راجع به محارب، بحث کافی کرده‌ایم و اقوال فقیهان را آورده‌ایم، ولی از کلمات ایشان فهمیده می‌شود که محارب و قاطع طریق به یک معناست یا محارب اعم از قاطع طریق است، چنان که از کلمات جمعی از فقیهان امامیه استفاده می‌شود که محارب اگر سلاح بکشد و مالی نبرد، حبس می‌شود که ابو الصلاح حلبی «3»،

______________________________
(1). مهذّب البارع، ج 2، ص 553.
(2). جامع للشرائع، ص 241.
(3). کافی فی الفقه، ص 252.

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 154

ابن زهره «1»، اشارة السبق «2» و جامع للشرائع «3» بدان تصریح کرده‌اند. از مبسوط شیخ طوسی «4» هم چنین برمی‌آید و شاید علت آن این باشد که از کلمۀ «نفی» در آیۀ شریفه، حبس فهمیده‌اند و روایت عیّاشی از امام جواد- علیه السلام- و روایت مسند زید هم آن را تأیید می‌کنند. ولی بسیاری به مضمون روایت عمل نکرده‌اند؛ زیرا سند آن ضعیف است و با روایات دیگر که سند و دلالتشان قوی‌تر است، تعارض دارد و چنان که صاحب جواهر استظهار کرده است احتمال تقیّه هم در آن می‌رود. «5»

آرای دیگر مذاهب