حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 414

شیخ در مبسوط و علّامه حلّی در قواعد الاحکام و منتهی المطلب چنین رأی داده‌اند و به داستان «حاطب» استدلال کرده‌اند … بلکه غیر از امام هم می‌تواند از باب امر به معروف و نهی از منکر او را تعزیر کند، چنان که از عبارت محقق قمی در جامع الشتات، چنین برمی‌آید.

امّا نظر اهل سنّت: از ابو حنیفه، اوزاعی و ابو یوسف نقل است که جاسوس مسلمان زندانی می‌شود. در «ترغیب» هم همین نظر را داده و بستی در معالم السنن و دیگر کتب همین را گفته است.

از برخی دیگر [علمای سنّت] مانند ابن عقیل، داوی، ابن قاسم و احمد بن یحیی در عیون الازهار نقل است که، کشته می‌شود. عده‌ای دیگر مانند ابن تیمیه و ابن جوزی فرق گذاشته‌اند میان کسی که یک بار جاسوسی کند و کسی که چند بار دست به جاسوسی بزند.

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 316

شاید آنچه به نظر می‌آید فرق گذاشتن میان مسلمان و ذمّی و حربی باشد. حربی کشته می‌شود؛ چون کشتن حربی گرچه جاسوسی نکرده باشد جایز است؛ امّا ذمّی اگر با این کار مصداق پیمان‌شکن شود، اعدام یا برده می‌شود و اختلافی که در آن هست خواهد آمد. امّا مسلمان تعزیر می‌شود، چون کار حرام انجام داده است. این چیزی است که از روایات و فتاوای فقیهان، می‌توان به دست آورد.

روایات دربارۀ جاسوس

1. فلمّا بلغ معاویة بن أبی سفیان وفاة أمیر المؤمنین علیه السّلام و بیعة الناس ابنه الحسن علیه السّلام دسّ رجلا من حمیر إلی الکوفة و رجلا من بنی القین إلی البصرة لیکتبا إلیه بالأخبار و یفسدا علی الحسن علیه السّلام الأمور فعرف ذلک الحسن علیه السّلام فأمر باستخراج الحمیری من عند لحّام بالکوفة فأخرج و أمر بضرب عنقه و کتب إلی البصرة باستخراج القینی من بنی سلیم فأخرج و ضربت عنقه و کتب الحسن علیه السّلام إلی معاویة: أمّا بعد، فإنّک دسست الرجال للاحتیال و الاغتیال و أرصدت العیون کأنّک تحبّ اللقاء …؛ «1»

وقتی به معاویة بن ابی سفیان خبر رحلت امیر مؤمنان- علیه السلام- و بیعت مردم با فرزندش امام حسن- علیه السلام- رسید، مردی حمیری را برای جاسوسی به کوفه و شخصی از بنی قین را به بصره فرستاد تا اخبار را برای او بنویسند و اوضاع را بر ضد امام حسن- علیه السلام- آشفته سازند. امام حسن- علیه السلام- مسأله را فهمید. دستور داد: حمیری را که پیش قصابی در کوفه [مخفی] بود بیرون بکشند و گردن او را بزنند و به بصره نامه نوشت، جاسوسی را که میان بنی سلیم [مخفی] بود بیرون بیاورند. او را بیرون آورده و گردنش را زدند. امام حسن- علیه السلام- به معاویه نوشت: امّا بعد، تو افراد را برای سم‌پاشی و ترور فرستادی و جاسوسان را به کار گماردی گویا برخورد (جنگ) را دوست داری …

2. روینا ذلک عن أبی جعفر محمد بن علی علیهما السّلام: … و الجاسوس و العین إذا ظفر بهما قتلا. کذلک روینا عن أهل البیت؛ «2»