حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 431

که [بگوییم: حکم او اعدام است، ولی] فعلا مانعی از ناحیۀ خاندانش وجود دارد یا اینکه گفته شود: امام او را عفو کرده است. ولی در این صورت [این سؤال باقی می‌ماند] علت جلوگیری از رفتن او به جهاد چیست؟ که می‌شود گفت: علت آن، عدم اطمینان به اوست.

1. قاضی ابن برّاج: اگر امام بفهمد کسی ایجاد آشوب می‌کند و مسلمانان را از جنگ بازمی‌دارد و به مشرکان کمک می‌کند، می‌تواند او را از جنگ منع کند … کمک، یعنی اینکه همانند جاسوس عمل کند، آنان را از اسرار مسلمانان مطلع سازد یا اینکه اخبار مسلمانان را با مکاتبه به ایشان بدهد. هر کس یکی از این صفات را داشته باشد امام می‌تواند وی را از رفتن به جبهه، منع کند. اگر منع نکرد و او به جبهه رفت، غنیمت و سهمی به او داده نمی‌شود؛ زیرا او از مجاهدان نیست، بلکه او با کردارش از گناهکاران است. «1»

2. علّامه حلّی: سزاوار نیست امام با خود «مخذل» [کسی که از جنگ بازمی‌دارد] را به جبهه برد؛ مثل کسی که میل برای رفتن به جبهه ندارد و به جهت گرما و مانند آن عذر می‌آورد. همچنین است «مرجف» یعنی کسی که می‌گوید: ارتش مسلمانان از بین رفت! همچنین کسی که کمک به جاسوسی و آگاهی کافران از اسرار مسلمانان می‌کند. «2»

3. محقق کرکی (پس از نقل کلام علّامه): مقصود از «لا ینبغی؛ یعنی سزاوار نیست» لا یجوز است؛ زیرا می‌گوید: « … و نه کسی که [به جاسوسی] یاری می‌کند» و علت عدم جواز، این است که این موارد برای مسلمانان ضرر دارد. «3»

آرای دیگر مذاهب (قائل به غیر حبس)

1. بستی: اوزاعی گفته است: اگر جاسوس، مسلمان باشد امام به او کیفری بازدارنده می‌دهد و دست و پا بسته به یکی از مناطق تبعید می‌کند و اگر ذمّی باشد، پیمان او شکسته می‌شود. مالک گفته است: چیزی در این باره نشنیده‌ام و نظرم این است که امام در آن اجتهاد کند. شافعی گفته است: اگر این کار از جانب فردی متشخص، ولی از روی جهالت، باشد همان‌طور که از حاطب این کار جاهلانه سرزد و مورد اتهام نبود، من دوست دارم از او درگذرند، ولی اگر از طرف شخصی غیر متشخص انجام شد، امام

______________________________
(1). مهذّب، ج 1، ص 297.
(2). قواعد الاحکام، ج 1، ص 113 و مانند آن در: تحریر الاحکام، ج 1، ص 134؛ منتهی المطلب، ج 2، ص 906.
(3). جامع المقاصد، ج 3، ص 389.