حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 508

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 392

فروع

الف) آیا لازم و واجب است بدهکار توانمندی که از ادای دین خود خودداری می‌کند حبس شود؟

یا حاکم بین حبس و فروش اموال او مخیّر است؟ آن چه از کلام محقق حلّی به نظر می‌رسد تخییر حاکم است، ولی عده‌ای نیز حبس را متعیّن دانسته‌اند که می‌توان از بین آن‌ها صاحب جواهر و نراقی را نام برد.

نراقی می‌گوید: بعضی از فضلای معاصر می‌گویند: … اگر کسی که به بدهی خود اقرار کرده، مالی داشته باشد، به پرداخت بدهی خود از آن مال الزام می‌شود. این الزام به وسیلۀ حبس یا توبیخ او انجام می‌گیرد. یا اینکه الزام می‌شود که آن مال را برای پرداخت بدهی خود بفروشد. این در صورتی است که پرداخت بدهی جز بدین راه ممکن نباشد.

نراقی می‌گوید: اگر منظور او از این راه، اشاره به حبس و فروش مال، هر دو باشد، معلوم می‌شود که مقصود او قول به تخییر بوده است، ولی اگر اشاره به فروش مال باشد، در این صورت وی قائل به تأخیر فروش مال از حبس بوده است. وی بر نظر خود چنین استدلال می‌کند: همان گونه که مجازات کردن مخالف اصل است و جز با وجود دلیل اعمال نمی‌شود، پرداخت بدهی شخص از اموال او و یا فروش مال او برای پرداخت بدهی نیز همین حکم را دارد؛ زیرا تعیین آن چه بر ذمّۀ شخص است، از بین اموالش، به دست خود اوست و فروش مال نیز از سوی غیر مالک جایز نیست. اکنون می‌بینیم که دلیل برای حلال بودن مجازات او- همان گونه که گذشت- موجود است، امّا دلیلی بر جواز دادن مال او به طلب‌کار یا فروش مال او برای ادای بدهی‌اش وجود ندارد؛ مگر اینکه از مواردی باشد که احقاق حق- که خود وظیفه‌ای واجب است- بر آن متوقف باشد. البته احقاق حق زمانی متوقف بر ادای مال یا فروش آن می‌شود که از مجازاتی که صراحتا جواز آن در روایات آمده است مأیوس شویم. پیش از چنین ناامیدی نمی‌توان قائل به چنان توقفی شد. در صورتی که مشاهده کنیم مجازات تأثیری در احقاق حق ندارد، می‌توانیم به موارد دیگر- که احقاق حق متوقف بر آن‌هاست- بپردازیم … «1»

ب) آیا می‌توان پدر را به جهت بدهی به فرزند زندانی کرد؟

اشاره