حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 509

از ظاهر کلام علّامه در تذکرة الفقهاء عدم جواز حبس پدر و در قواعد الاحکام جواز آن فهمیده می‌شود. از روایت

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 393

حسین بن ابی العلاء، عدم جواز حبس پدر فهمیده می‌شود. سیّد یزدی نیز چنین فتوا داده است و این یکی از دو فتوای شافعیان و بعضی مذاهب دیگر است:

1. علّامه حلّی: اگر فرزندی از پدر خود طلب‌کار باشد، در صورتی که پدر معسر باشد مطالبۀ آن جایز نیست، ولی اگر توانمند باشد، به اجماع فقیهان مطالبۀ آن برای وی جایز است. پس اگر از پرداخت آن خودداری ورزد، به نظر من آن چه به حق نزدیک‌تر است این است که فرد به جهت فرزندش حبس نمی‌شود؛ چرا که حبس نوعی مجازات است و پدر را به جهت فرزند مجازات نمی‌کنند، به ویژه آن‌که خداوند متعال در مورد پدر و مادر بسیار توصیه و سفارش کرده است … این فتوا یکی از دو قول شافعی است. وی قول دیگری هم دارد و آن اینکه، پدر حبس می‌شود؛ چرا که در غیر این صورت فرزند از استیفای حقّ خود عاجز خواهد ماند و حقوقش تضییع خواهد شد. البته این استدلال پذیرفتنی نیست؛ زیرا اگر فرزند در نزد قاضی طلب خود را از پدر ثابت کرد، قاضی می‌تواند حقّ او را با اجبار از پدر وصول کند و به او بدهد، بدون اینکه وی را حبس کند. علاوه بر آن، وی گاه می‌تواند حقّ خود را ناگهانی و در غفلتش از او بگیرد. از این رو، عاجز از استیفای حقّ خود نخواهد بود. به نظر می‌رسد فرقی بین بدهکاری ناشی از نفقه و غیر آن نباشد و نیز تفاوتی ندارد که فرزند صغیر باشد یا کبیر. شافعی نیز همین‌طور عقیده دارد، ولی ابو حنیفه می‌گوید: پدر جز در مورد نفقۀ فرزند- در صورتی که صغیر یا زمین‌گیر و عاجز باشد- زندانی نمی‌شود. «1»

2. همو: جایز است حبس کردن شخص به جهت بدهی او به فرزندش. «2»

3. سیّد یزدی: از روایت حسین بن ابی العلاء درمی‌یابیم که جایز نیست حبس پدر به دلیل بدهی او به فرزندش. از تذکرة الفقهاء و جامع المقاصد نیز همین فهمیده می‌شود. در جواهر الکلام نیز همین رأی را تقویت کرده است:

قال: قلت لأبی عبد اللّه علیه السّلام: ما یحلّ للرجل من مال ولده؟ قال: قوته بغیر سرف إذا اضطرّ إلیه قال:

فقلت له: فقول رسول اللّه للرجل الذی أتاه فقدم أباه، فقال له: أنت و مالک لأبیک؟ فقال: إنما جاء بأبیه إلی النبی فقال: یا رسول اللّه هذا أبی، ظلمنی میراثی من أمّی فأخبره الأب أنّه قد أنفقه علیه و علی نفسه.