حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 523

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 404

إِلیٰ مَیْسَرَةٍ …؛ «1» اگر [بدهکارتان] تنگدست باشد، پس تا زمان گشایش، مهلتی [به او دهید] … در این آیۀ شریفه چیزی از بکارگرفتن یا به اجیری دادن نیامده است، تنها شیخ ابو جعفر طوسی در نهایه چنین احتمالاتی را برای طرح ایراد- و نه آن که بدان معتقد باشد- آورده است و در مسائل خلاف از این دیدگاه برگشته و گفته است: … «2»

ج) شیخ حر عاملی: می‌توان این روایت را حمل کرد بر اجیر قرار دادن کسی که عادت دارد خود را اجیر قرار دهد یا واداشتن شخص به کاری که معمولا به همان کار می‌پردازد؛ چرا که- هم در این باب و هم در باب دین و هم در دیگر ابواب- مکررا گفته شده که واجب است به فرد معسر مهلت داده شود، تا آن زمان که توان پرداخت بدهی خود را پیدا کند. این را بعضی از فقیهان شیعه بیان کرده‌اند. «3»

د) سیّد عاملی: این روایت علاوه بر ضعف سندش- همان گونه که مشاهده می‌شود- با عقل و نقل مخالف است. اصولا حبس کردن شخص پیش از تحقق سبب آن، امری غیر معقول است. مسلط کردن شخصی بر دیگری تا هر کاری بخواهد با او بکند، با وجود ناتوانی او از پرداخت بدهی از اموری است که هم عقل و هم نقل- اعم از کتاب و سنّت- آن را منع می‌کنند؛ مواردی مانند آیۀ شریفۀ … فَنَظِرَةٌ إِلیٰ مَیْسَرَةٍ و روایات متعدد- همان گونه که گذشت. «4»

ه) مجلسی اوّل: ممکن است که از باب تعزیر باشد؛ یعنی آن حضرت می‌دانسته است که مالی دارد، ولی انکار می‌کند. باید این حدیث را چنین توجیه کرد تا با ظاهر آیۀ شریفه و روایات دیگر منافات نداشته باشد. «5»

و) مجلسی دوم: علّامه والد- روّح اللّه روحه- می‌گوید: ممکن است سپردن او به طلب‌کاران یک نوع تعزیر باشد، آن هم به جهت اتلاف اموال و صرف آن‌ها در مسیرهای نامشروع. یا باید گفت آن حضرت می‌دانست که مال دارد و پنهان کرده و در صورتی که او را به طلب‌کاران واگذارد، خواهد پرداخت. تا اینجا کلام پدر تمام می‌شود. این روایت،

______________________________
(1). بقره (2) آیۀ 280.
(2). سرائر، ج 2، ص 196.
(3). وسائل الشیعة، ج 13، ص 148، ذیل ح 3.
(4). مفتاح الکرامه، ج 10، ص 73.
(5). روضة المتقین، ج 6، ص 84.