حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 531

12. سیّد علی طباطبائی: اگر ادّعای ناداری کند، و البته نادار در نزد ما- همان‌گونه که

______________________________
(1). مفتاح الکرامه، ج 10، ص 74.
(2). همان.

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 411

در کنز العرفان آمده است- عبارت است از: ناتوانی بدهکار در ادای حقوقی که بر عهدۀ اوست به جهت عدم مالکیت چیزی مازاد بر خانه، لباس متناسب با شئون، مرکب، خادم و همین‌طور خوراک یک روز و شب خود و افراد تحت تکفل او، که نفقۀ ایشان بر او واجب است. در صورت ادّعای ناداری، اگر از او پیش از این سابقۀ داشتن مالی وجود دارد، یا اصل و خواستۀ دعوا، مال است، در این صورت باید بر تلف شدن مال، بینه اقامه نماید و اگر شاهدانی بر این امر نداشته باشد، حبس می‌شود تا ناداری او روشن شود و البته این قول کلام مشهور علماست و دلیل آن روایات و نصوصی است که در این امر وارد شده است. در روایات موثق و غیر موثق بسیار آمده که امیر المؤمنین- علیه السلام- برای بدهی حکم به زندان می‌کرد …، ولی در روایت صحیح هم داریم که آن حضرت جز در سه مورد حکم به زندان نمی‌کرد … ولی هر دو وجه بعید به نظر می‌رسند و به ویژه وجه دوم. البته این مطلب، اشکالی ایجاد نمی‌کند؛ چرا که ترجیح- به دلایل متعددی- با روایات گروه اوّل است که روشن‌ترین این دلایل، آن است که فقیهان مطابق این روایات فتوا داده‌اند و به آن روایت صحیح توجه نکرده‌اند؛ زیرا منحصر بودن حبس تنها در سه مورد جدا با اجماع مخالف است. «1»

13. آیة اللّه خوانساری: گفته می‌شود: مقتضای آیۀ شریفۀ وَ إِنْ کٰانَ ذُو عُسْرَةٍ … «2» و اخباری که دلالت بر حبس می‌کنند آن است که ناداری شرط است برای وجوب مهلت دادن. به عبارت دیگر، این دلایل می‌گویند: اگر ناتوان شد باید به او مهلت داد و بر طرف دیگر قضیّه دلالتی ندارند؛ یعنی دلالتی ندارد بر اینکه اگر توانمند بود می‌توان او را اجبار و یا حبس نمود. پس چنین نتیجه گرفته می‌شود که اگر ناداری او روشن نشد، در واقع شرط مهلت دادن احراز نشده و می‌توان او را اجبار و حبس نمود، حتی اگر توانمند بودن او ثابت نشده باشد. با قطع نظر از آیۀ شریفه و روایات می‌توان گفت که: ناتوانی مانع از وجوب ادا و جواز مطالبه است و نه اینکه توانایی او شرط وجوب ادا و جواز مطالبه باشد. ممکن است گفته شود: از روایت موثق «لیّ الواجد … » پس از تفسیر مجازات به حبس می‌فهمیم که توانمندی او شرط جواز مجازات و حبس وی است. در این صورت، آن‌گاه که هنوز عدم مانع (عدم وجود عسر و ناتوانی) را احراز نکرده‌ایم، چه دلیلی برای جواز حبس داریم؟

______________________________
(1). ریاض المسائل، ج 15، ص 66.
(2). بقره (2) آیۀ 280.