حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 532

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 412

مگر اینکه در شبهۀ مصداقیه به عموم یا اطلاق تمسک نماییم. ولی در بعضی از اخبار و روایات آمده است که می‌توان او را تا روشن شدن ناداری حبس کرد و شاید بدین جهت است که در مال مسلمان باید جانب احتیاط را رعایت نمود. «1»

14. محقق عراقی: اگر ادّعای ناداری کند، می‌گوید: ولی اشهر دو روایت از نظر عمل فقیهان، آن است که باید به او مهلت داده شود، بلکه این دیدگاه با حکم کتاب اللّه نیز موافق است و می‌دانیم که موافقت با کتاب اللّه، چون مخالفت با عامّه یکی از مرجحات است. این هم در موردی است که اصولا مدّعی ضعف سند روایت سکونی نباشیم و می‌دانیم که عمل فقیهان در این میزان نمی‌تواند جابر ضعف مذکور باشد. بنابراین، در چنین مواردی باید او را تا زمان توانمندی رها ساخت. «2»

نظر نگارنده: حبس، نوعی مجازات است و تا آن زمان که مالدار بودن فرد ثابت نشده، در واقع موضوع مجازات محقق نگردیده است؛ چرا که «لیّ الواجد یحلّ عقوبته». امّا روایاتی که دلالت دارند بر اینکه باید بدهکار را تا زمان ثابت شدن ناداری حبس کرد، همگی گرفتار اشکالاتی در سند هستند. پس عدم حبس به حق نزدیک‌تر و با احتیاط سازگارتر است، مگر اینکه حبس را بر مراقبت و تحت نظر گرفتن و رها نگذاشتن او حمل نماییم، یا اینکه بگوییم: برای احتیاط در مال می‌توان او را حبس کرد. البته اگر مدّعی بینه‌ای اقامه کند یا بر توانمندی او سوگند یاد کند، حبس می‌شود تا ناداری‌اش ثابت شود. در چنین موردی استصحاب بقای مال هم- اگر دعوا مربوط به مال باشد- فایده‌ای نخواهد داشت؛ چرا که استصحاب بقای مال او را واقعا مالدار و توانمند نمی‌کند تا مجازاتش حلال گردد، مگر اینکه گفته شود: تعبدا مالدار محسوب می‌شود. دقت کنید.

آرای دیگر مذاهب

15. بستی: شیخ می‌گوید: حدیث «لیّ الواجد … » دلیل است بر اینکه شخص نادار را نمی‌توان حبس کرد؛ چرا که این حدیث تنها زمانی حبس او را مباح می‌شمارد که دارای مالی باشد و کسی که مالی ندارد، حبس او جایز نخواهد بود. دانشمندان در این امر اختلاف کرده‌اند: شریح عقیده داشت که هم توانمند و هم ناتوان باید حبس شوند. طرفداران رأی و

______________________________
(1). جامع المدارک، ج 6، ص 25.
(2). شرح تبصره، کتاب «قضاء» ص 78؛ نک: سبزواری، مهذّب الاحکام، ج 27، ص 89؛ تحریر الوسیله، ج 2، ص 275.

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 413