حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 533

قیاس نیز بدین طریق رفته‌اند. مالک می‌گوید: ناداری که حقّش مهلت دادن است، نباید حبس شود. در مذهب شافعی آمده است که: اگر ظاهر حالش نشان دهندۀ نادار بودن او باشد، حبس نمی‌شود، ولی آن کس که ظاهر حالش نشان دهندۀ توانمندی‌اش باشد در صورت خودداری از پرداخت حق دیگری حبس می‌شود. بعضی از یاران شافعی شرط دیگری را نیز ادّعا نموده و به توضیح و بیان آن پرداخته است. «1»

16. ابن جلّاب: حبس برای حقوق: حاکم می‌تواند هر کس را که حقّی بر او واجب شده باشد، حبس کند و حبس در همۀ حقوق- چه ناشی از معاوضۀ مال باشد و چه ناشی از معاوضۀ غیر مال- واجب است [و لا حبس علی معسر؛ نادار حبس نمی‌شود] و هر کس که ناداری‌اش ثابت شود، مهلت دادن به او واجب است و حبس حدّ معیّنی ندارد. «2»

17. ابن حزم: اگر مالی نداشته، پس اگر حقوقی که بر عهده دارد ناشی از بیع یا قرض باشد بدهی او مسلّم و به پرداخت آن الزام و حبس می‌شود تا ناداری خود را ثابت کند و نمی‌توان او را از بیرون رفتن برای شاهد گرفتن بر ناداری منع کرد و طلب‌کاران را هم نمی‌توان از همراهی با او و حرکت به همراه او یا وکیلش بازداشت. پس اگر اثبات کند که از پرداخت بدهی ناتوان است، پس از سوگندی که یاد می‌کند، رها می‌شود؛ باید سوگند بخورد که مال پنهانی ندارد. در این صورت، طلب‌کار از همراهی با او منع می‌شود و برای آنان به اجیری وادار می‌گردد و هرگاه مالی از او یافت شد، از سوی او به طلب‌کاران داده می‌شود. «3»

18. موصلی: اگر حقّ مدّعی ثابت شد و او از قاضی حبس بدهکار را خواستار شد، وی را حبس نمی‌کند، بلکه به او دستور می‌دهد از عهدۀ پرداخت بدهی خود برآید. پس اگر امتناع کرد وی را حبس می‌کند و اگر بر ناداری اقرار کرد، او را رها می‌کند. اگر مدّعی بگوید: او مالدار است و او بگوید: نادار هستم و قاضی از توانمندی او باخبر باشد، یا بدهی او در عوض مالی باشد؛ مانند ثمن و قرض یا ناشی از تعهدی باشد؛ مانند مهر، کفالت، بدل خلع و امثال آن، در این صورت قاضی او را حبس می‌کند و در موارد دیگر- اگر ادّعای فقر نماید- وی را حبس نمی‌کند، مگر اینکه بینه قائم شود که مال دارد. در این صورت او را حبس می‌کند. اگر او را حبس کرد و مدتی گذشت که ظنّ غالب ایجاد شد اگر مالی می‌داشت آشکار می‌شد و قاضی هم از وضع و حال او سؤال کرد و مالی از او شناخته

______________________________
(1). معالم سنن، ج 4، ص 179.
(2). تفریع، ج 2، ص 247.
(3). محلّی، ج 8، ص 172، مسألۀ 1275.

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 414

نشد، او را رها می‌کند؛ ولی اگر شاهدانی بر توانمندی او شهادت دادند، برای ابد حبس می‌شود. «1»