حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 542

هر گونه که ممکن باشد و پیش‌گیری از تضییع آن و تلاش در ادای آن. البته جایز نیست بدهکار را وادار به کاری کنند که موجب عسر و حرج او گردد و یا اینکه او را از طریقی غیر معمول به کسب مال اجبار نمایند؛ مثل اینکه او را به ازدواج امر کنند تا مهریه بگیرد و بدهی‌ها را بپردازد و یا به مردی، امر کنند که زوجۀ خود را خلع کند تا عوض آن را بستاند و امثال اینگونه امور. «1»

نظر نگارنده: آنچه ایشان بیان داشته، مضمونا همان است که مرحوم آیة اللّه خوانساری ذکر نموده و بر دیدگاه‌های این دو بزرگوار، دو اشکال به نظر می‌رسد: اوّلا:

توسعه در معنای عسر و یسر تا این حد، به دلیل نیاز دارد. ثانیا: اینکه با قول مشهور (تسلیم بدهکار به طلب‌کاران) مخالف است.

ه) اگر بندۀ مکاتب از پرداخت بعضی اقساط عاجز بماند، آیا او را حبس می‌کنند؟

بعضی به این مسأله اشاره کرده و قول به حبس را نفی نموده‌اند و روایتی نیز در این زمینه داریم:

1. عن أمیر المؤمنین علیه السّلام إنّه قال: إذا أدّی المکاتب بعض نجومه و مطل بالباقی و عنده ما یؤدّی، حبس فی السجن و إن تبیّن عدمه أخرج یستسعی فی الدین الذی علیه؛ «2»

علی- علیه السلام- فرمود: هرگاه عبد مکاتب بعضی از اقساط وامش را پرداخت و در باقی مماطله و مسامحه کرد؛ در حالی که می‌تواند بپردازد، زندانی می‌شود و اگر روشن شد که قدرت ندارد بیرون آورده می‌شود تا برای پرداخت، کار کند.

مدوّنة الکبری: گفتم: به نظر شما، در فتاوای مالک اگر بندۀ مکاتبی از پرداخت بعضی اقساط ناتوان باشد، آیا سلطان او را به خواست مولایش به زندان می‌افکند؟ گفت: مالک، در مورد مکاتب فقط حکم به ملامت و سرزنش او کرده است و نگفته که زندانی می‌شود.

ابن قاسم می‌گوید: من عقیده ندارم که حبس شود. سحنون می‌گوید: بدان جهت که کتابت، بدهیی نیست که بر ذمّۀ شخص باشد، بلکه تنها نوعی از غش در معامله یا تخلف از انجام دادن تعهد است. «3»

نظر نگارنده: اگر از پرداخت قسط ناتوان شود، مولا می‌تواند کتابت را فسخ کند و در چنین وضعی نوبت به حبس نمی‌رسد، اگر چه صبر و مهلت دادن مستحب است. در سند

______________________________
(1). قضاء، ج 1، ص 295.
(2). دعائم الاسلام، ج 2، ص 314، ح 1181؛ مستدرک الوسائل، ج 16، ص 26، ح 4.
(3). ج 5، ص 206.