حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 57

صاحب بحر این قول را از عترت، شافعیه و حنفیه نقل کرده است. «1»

34. جزیری: حنفیه گفته‌اند: … نگه‌دارنده چون مباشر قتل نبوده است قصاص نمی‌شود، بلکه باید تعزیر شود و امام او را آن قدر در زندان نگه‌دارد تا بمیرد.

شافعیه قائلند: … و کسی که نگه‌داشته- به حسب رأی حاکم- با کوتاهی یا در ازای حبس تعزیر می‌شود؛ چرا که هدف، تأدیب اوست نه اینکه تا دم مرگ در زندان بماند.

مالکیه گفته‌اند: هرگاه شخصی، فردی را نگه‌دارد و قصدش کشتن او باشد و دیگری او را بکشد و اگر این نگه‌داری نبود قاتل نمی‌توانست او را بکشد، هر دو کشته می‌شوند؛ زیرا نگه‌دارنده سبب قتل بوده و خود قاتل، او را کشته است. در وجوب قصاص بر آن دو، شروط سه‌گانۀ معتبری را شرط کرده‌اند: در مورد نگه‌دارنده گفته‌اند: 1. او را برای کشتن نگه‌دارد؛ 2. بداند که آن شخص دیگر می‌خواهد او را بکشد؛ 3. اگر نگه‌داری او نبود، کشته نمی‌شد؛ پس اگر او را نگه‌دارند تا کتکی معمولی به او بزند یا نداند که قاتل قصد کشتن او را دارد یا قتلش متوقف بر نگه‌داشتن او نبود، تنها قاتل چون عملا کشتن را انجام داده، کشته می‌شود و نگه‌دارنده برای تأدیب و تعزیر، صد ضربه تازیانه می‌خورد و یک سال تمام به زندان می‌افتد.

حنابله معتقدند: بر طبق یکی از دو روایت، قاتل کشته می‌شود و نگه‌دارنده در همۀ حالات، تا پایان عمر در زندان می‌افتد؛ و بر طبق روایت دیگر گفته‌اند: به طور مطلق (بی‌هیچ قید و شرطی) هر دو کشته می‌شوند. «2»

فروع بحث

الف) ظاهرا زندانی کردن نگه‌دارنده جزء حقوق الناس است و با اسقاط حقوق الناس، حبس نیز ساقط می‌شود. کسی را ندیدم که به این فرع بپردازد؛ مگر امام خمینی- قدّس سره- که به این مطلب در سؤال و جواب زیر تصریح کرده‌اند:

سؤال: آیا حبس نگه‌دارنده از حقوق الناس- به مانند قصاص- است به گونه‌ای که با عفو از او ساقط می‌شود یا اینکه حقّ اللّه و از حدود است؟

______________________________
(1). نیل الاوطار، ج 7، ص 23.
(2). الفقه علی المذاهب الاربعه، ج 5، ص 302؛ نک: مجموع، ج 18، ص 383؛ رحمة الامّه، ج 2، ص 100؛ سراج الوهاج، ج 4، ص 8؛ میزان الکبری، ج 2، ص 142؛ فتح المعین، ص 126؛ حلیة العلماء، ج 7، ص 465.