حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 581

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 454

نیست، بلکه اجماع در این امر وجود دارد. این حکم نیز که بر حاکم واجب است از او سؤال کند- که خود ظاهرا اجماعی است- دلالت یا اشاره دارد بر اینکه پاسخ گفتن واجب است؛ مانند وجوب جواب پس از سؤال از فتوا. همین طور اخباری که گذشت بر این وجوب دلالت دارند. در این اخبار مشاهده کردیم که، اگر مدّعی علیه زنده باشد اجبار و الزام می‌شود که یا سوگند یاد کند یا حقّ مورد مطالبه را پذیرفته و بپردازد یا اینکه سوگند را رد کند و اگر خودداری ورزید بر حاکم جایز است که او را آن گونه که مصلحت می‌بیند تعزیر کند، امر به معروف و نهی از منکر نماید و می‌دانیم که از جملۀ این اقدامات حبس نیز هست. امّا دلیل تعیّن حبس، با وجود اینکه این اخبار اقتضای تعیین آن را ندارند، شهرت است که همان گونه که در جای خود روشن شده است شهرت برای تعیین بعضی افراد مطلق کافی است- چنان که در محل خود تحقیق شده است- بنابراین، روایات و ادلّۀ مطلق تعزیر و امر به معروف در خصوص این مورد، مرادشان حبس بوده است، به ویژه این که این تعیّن با حکمی که در موارد دیگر ذکر شده است و حبس را در مورد کوتاهی بدهکار از پرداخت بدهی و تهمت قتل ثابت می‌دانند، مورد تأیید قرار می‌گیرد. این احکام همراه با بعضی احکام حبس و فروعاتش در احکام قضاوت خواهد آمد … «1»

19. محقق عراقی: اگر سکوت او از روی دشمنی باشد حبس می‌شود تا پاسخ دهد، بنابراین که بگوییم: پاسخ بر او واجب است؛ تا آن زمان که قضیّه به میزان و معیار صحیح منتهی شود، یا سوگند بخورد و یا اقرار نماید. البته این سخن بر مبنای آن است که دلیل نکول و رد را- که این مورد نیز از مصادیق آن است- تام ندانیم و این در صورتی است که قائل نشویم در ابتدای امر غیر از این به ذهن می‌رسد. دست کم می‌توان گفت که در مقام گفتگو، سکوت، قدر متیقن است که نکول منکر بر آن صدق می‌کند. «2»

20. آیة اللّه خوانساری: … اگر از روی خصومت و لجاجت بر سکوت خود اصرار ورزد، عده‌ای گفته‌اند: او را حبس می‌کنند تا پاسخ بگوید، و نیز گفته شده: با زدن و اهانت به سخن گفتن اجبار می‌شود. دیگری نیز گفته است: حاکم سه بار به او تذکر می‌دهد: اگر پاسخ نگویی عمل تو را نکول و خودت را ناکل به حساب می‌آورم و سوگند را به مدّعی رد می‌کنم. پس اگر بر سکوت اصرار ورزید، سوگند را به مدّعی رد می‌کند و از

______________________________
(1). قضاء، ص 193.
(2). شرح تبصرة المتعلمین، کتاب «قضاء»، ص 96.

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 455

بعضی نیز نقل شده که حاکم بین حبس و ردّ سوگند مخیّر است. «1»