حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 585

گروهی از فقیهان ما- رضوان اللّه علیهم- به این مسأله فتوا داده‌اند، مثل شیخ طوسی در مبسوط و قاضی ابن برّاج در مهذّب. از دیگر مذاهب نیز، ماوردی در ادب القاضی و ابن قدامه در مغنی چنین فتوایی داده‌اند. برخی دیگر از فقیهان نیز متعرّض این مسأله شده‌اند و به این حکم اکتفا کرده‌اند که قاضی او را به آن چه اجتهادش اقتضا می‌کند محکوم می‌نماید.

البته در این مورد- جز آن چه ماوردی نقل کرده است- نصّی نداریم و دربارۀ آن نیز در آینده کلامی خواهد آمد.

آرای فقیهان شیعه

1. شیخ طوسی: «لدد و التواء» دو مصدر هستند وقتی می‌گویند: «فلان یتلدّد» مقصود آن است که به چپ و راست می‌نگرد و بی‌توجهی می‌کند و به همین معنا گفته شده است:

«لدید الوادی لجانبیه» بدان جهت که مایل است به دو طرف خود. نیز از همین باب است که گفته شده است: «لدود» و مقصود از آن دوایی است که در حلق ریخته می‌شود؛ چرا که آن در یکی از دو طرف دهان است. آن‌گاه که گفته می‌شود: «خصم ألدّ» مقصود آن است که دشمنی شدیدی دارد و جمع آن «لدّ» است. خداوند متعال می‌فرماید: … وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصٰامِ؛ «1» حال آن که او سخت‌ترین دشمنان است در جای دیگر می‌فرماید: … وَ تُنْذِرَ بِهِ قَوْماً لُدًّا؛ «2» و مردم ستیزه‌جو رای بدان بیم دهی. حال اگر این امر معلوم شد و برای قاضی آشکار گردید که یکی از طرفین دعوا لجاجت و دشمنی یا بی‌اعتنایی می‌کند و البته این به اشکال و وجوه مختلف روشن می‌شود یکی اینکه، یک طرف دعوا نزد قاضی رفته علیه او

______________________________
(1). بقره (2) آیۀ 204.
(2). مریم (19) آیۀ 97.

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 458

ادّعایی را مطرح می‌کند؛ به همین جهت ادای سوگند متوجه او می‌شود. او نیز از حاکم می‌خواهد که خود مدّعی را سوگند دهد و آن‌گاه که مدّعی سوگند خوردن را آغاز می‌کند، سخن او را بریده اظهار می‌دارد که او مدّعی است و بر عهدۀ اوست که شاهد اقامه کند. پس آن‌گاه که چنین کند قاضی برای اوّلین بار او را نهی می‌کند و جلو او را می‌گیرد و به او می‌فهماند که اگر تو شاهد نداشته باشی این امر جایز نیست. اگر بار دیگر مرتکب چنین عملی شد باز او را منع می‌کند و به شدت او را بازمی‌دارد و بر سر او فریاد می‌کشد، ولی در تعزیر او عجله نمی‌کند، مبادا که به حکم قضیّه جاهل باشد. اگر برای بار سوم چنین عملی را تکرار کرد تأدیب یا تعزیر مناسب او را اعمال می‌کند؛ بدین صورت که به وضعیت جسمانی او دقت می‌کند: اگر قوی بود و جز با تعزیر جلوگیری از او امکان نداشت تعزیرش می‌نماید و اگر ضعیف بود و طاقت کتک را نداشت او را با حبس نه با کتک تأدیب می‌نماید. و اگر مصلحت دید که او را اصلا مجازات نکند، به همان‌گونه عمل می‌کند.