حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 640

5. شهید اوّل: از خواص عتق، سرایت است هر کس سهمی از عبدش را آزاد کند، همه‌اش آزاد می‌شود … و اگر برای او شریکی باشد سهم او برایش قیمت‌گذاری می‌شود و در صورت توانایی می‌خرد و عبد آزاد می‌شود و در صورت اعسار خود عبد تلاش می‌کند تا باقی سهم را بپردازد و آزاد شود. «2»

6. محمد حسن نجفی: عتق به واسطۀ سرایت: مشهور این است که هر کس جزئی- هرچند کم- از عبد یا کنیزش را- که کاملا مملوک باشد- آزاد کند، آزادی به همۀ عبد سرایت می‌کند گرچه فقط مالک آن مقدار کم باشد. پس اگر شریک مسلمان یا کافری داشته باشد؛ زیرا در سرایت فرقی نیست که هر دو شریک مسلمان باشند یا کافر یا یکی مسلمان و دیگری کافر یا اینکه معتق کافر باشد، در صورتی که عتق کافر را جایز بدانیم، یا یکی کافر و دیگری مسلم باشد؛ زیرا ادلّه، عمومیت دارد و عبد باید چه قصد اضرار باشد چه نباشد، در آزادی بقیۀ سهم بکوشد، بلکه بیشتر فقیهان، بر خلاف شیخ و قاضی، سعی عبد را واجب کرده‌اند در هر صورت، زمانی که سهم خود را آزاد کرد اگر قصدش اضرار به شریک بوده و توانگر باشد برای او بدون هیچ خلافی قیمت‌گذاری می‌شود، مگر آنچه مختلف الشیعة از حلبی نقل کرده است که بر خلاف اسکافی که شریک را میان سعی عبد و اینکه باید معتق قیمت سهم عبد را نپردازد، مخیّر کرده است؛ در حالی که هیچ شاهدی بر این تخییر ندارد. امّا در صورتی که معتق معسر باشد و قصد اضرار هم نداشته بدون خلاف باید خود عبد در آزادی خود بکوشد، بلکه در صورت قصد اضرار هم، مطابق قول بیشتر عالمان، بلکه مشهور، چنین است و در انتصار آمده اجماع بر این قسم و قسم اوّل قائم است. «3»

______________________________
(1). جامع للشرائع، ص 401.
(2). روضة البهیّه، ج 6، ص 261.
(3). جواهر الکلام، ج 34، ص 152 و 154.

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 505

آرای دیگر مذاهب

7. ابن حزم: هر کس مالک عبد یا کنیز مشترک باشد و بگوید: همۀ سهم او یا مقداری از آن یا همۀ عبد آزاد است همۀ آن عبد آزاد می‌شود. پس اگر مالی دارد که به قیمت سهم شریکش در زمان تکلم می‌رسد به شریکش می‌دهد و اگر این مقدار مال ندارد به عبد یا کنیز تکلیف می‌کند به قدر توانایی تلاش کند و بهای سهم آن شریک را بپردازد و برای شریک چیزی جز این نیست و اختیار آزاد کردن هم ندارد و ولاء از آن کسی است که اوّل آزاد کرده است و در این صورت ابتدا همۀ عبد قیمت‌گذاری می‌شود سپس ارزش مقداری که آزاد نشده از آن به دست می‌آید و عبد آزاد شده از کسبی که کرده است چیزی به آزاد کنندۀ خود بازنمی‌گرداند، چه مالی به دست آورده باشد یا نه و برای عالمان در اینجا چهارده قول است … «1»

8. شوکانی: فرع: واجب است به اجماع حبس کسی که بر گردن او حقّ است تا آن را در صورت درخواست بستانکار ادا کند؛ زیرا پیامبر اکرم- صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- شخصی را که سهم خود را از عبدی آزاد کرده بود حبس کرد تا قیمت سهم شریک خود را بپردازد … «2» تا اینکه می‌گوید: این حدیث منقطع است و از طریق دیگر از عبد اللّه بن مسعود به صورت مرفوع روایت شده است. «3»