حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 657

نظر نگارنده: لازمۀ کلام ایشان این است که قید بدهکار، توضیحی باشد امّا اینکه ایشان می‌گوید: «چنین زندان‌هایی نبوده … » شما به عناوین «زندان برای دشمنان دولت» و «زندان برای فعل محرمات» مراجعه کنید و ببینید ایشان در آنجا چیزی دیگر گفته‌اند.

5. توفیق فکیکی، وکیل دادگستری: اخبار و آثاری در کتاب‌های تاریخی، فرهنگی و در مجموعه‌های فقه اسلامی موجود است که دلالت می‌کند در زندان‌ها مراسم مذهبی، درس اخلاق، درس قرآن و نوشتن و خواندن جزو برنامه بود و امیر المؤمنین- علیه السلام- با چوبدستی، زندانیان مکلف را به دلیل ترک و سهل‌انگاری در انجام دادن مراسم مذهبی تنبیه می‌کرد چنان که با دیدۀ انصاف و با دقت خاص به زندگی معیشتی و دیگر مشکلات ایشان می‌پرداخت و آنان را در پناه خود می‌گرفت و با ایشان مهربانی می‌کرد. «4»

______________________________
(1). مختلف الشیعة، ج 8، ص 420، مسألۀ 21.
(2). منتهی المطلب، ج 1، ص 345.
(3). ج 2، ص 473.
(4). احکام السجون، ص 134.

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 522

نظر نگارنده: شکی در عدالت علی- علیه السلام- و عطوفت و مهربانی آن حضرت نیست، چنان که در روایات دستگیری ابن ملجم بدان اشاره شد، ولی این آثار و اخباری که فکیکی به آن اشاره می‌کند کجاست؟ خوب بود کمی از آن را نقل و یا به مصادر آن اشاره می‌کرد.

امّا در مورد روایاتی که نقل شد در صورتی که از سند آن‌ها چشم‌پوشی کنیم ظهور دارند در موارد خاصّی که در روایت آمده است یا حدّ اکثر شامل زندانیان غیر ابد شود و بیشتر از آن دلیلی ندارد.