حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 775

سابق گوید: شنیدم که آن حضرت می‌گفت: آیا مرا زیرک و هوشیار نمی‌دانی که به جای نافع، مخیّس را ساختم.

ابن اثیر گوید: در حدیث علی آمده است: آن حضرت زندانی ساخت و نام آن را «مخیّس» گذاشت و گفت: پس از «نافع»، «مخیّس» را ساختم، خانه‌ای محکم و امینی زیرک. نافع، اسم زندانی بوده که حضرت آن را از نی ساخته بوده است. بعضی از زندانیان از آن فرار می‌کردند پس حضرت این زندان را از گل‌ولای می‌سازد و «مخیّس» نام می‌گذارد و می‌شود آن را مفتوح و یا مکسور خواند. گفته می‌شود: «خاس الشی‌ء» یعنی فاسد شد و تغییر کرد و «تخییس» یعنی به خواری افکندن و انسان در زندان به خواری می‌افتد؛ یعنی ذلیل و پست می‌شود. اگر مخیّس به فتح «یا» خوانده شود، «3» اسم مکان است؛ یعنی جای خوار کردن و اگر به کسر یا خوانده شود اسم فاعل باب تفعیل است و راجع به معاویه است که به حسین بن علی نوشت: «إنّی لم أکسک و لم أخسک؛ من تو را ذلیل نکردم یا با تو خلف وعده نکردم». «4»

______________________________
(1). مسند زید، ص 266.
(2). غارات، ج 1، ص 134؛ بحار الانوار ([چاپ سنگی] به نقل از: غارات) ج 8، ص 739؛ نک: بحار الانوار، (چاپ جدید)، ج 34، ص 420.
(3). مخوس: دژ، از فعل خاس خوسا. و خوس، یعنی خیانت. خاس بعهده، یخیس و یخوس: به عهد خویش خیانت کرد. اشتقاق، ص 367.
(4). نهایه، ج 2، ص 92؛ بحار الانوار، ج 67، ص 308.

حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، ص: 615

4. ابن منظور گوید: … از این مادّه است «مخیّس» که نام زندانی است که در عراق بوده است؛ ابن سیده گوید: مخیّس، زندان است؛ زیرا زندانیان را خوار می‌سازد و زندان جای خوار کردن است و زندان حجاج هم «مخیّس» نامیده شد و گفته شده: مخیّس زندانی است در کوفه که آن را امیر المؤمنین علی بن ابی طالب- رضوان اللّه علیه- ساخته است. در حدیثی راجع به علی است: زندانی ساخت و نام آن را «مخیّس» گذاشت و گفت: آیا مرا زیرک و هوشیار نمی‌دانی که پس از نافع، مخیّس را ساختم خانه‌ای بزرگ و امانت‌داری زیرک! نافع زندانی بوده است در کوفه از نی و زندانیان از آن فرار می‌کرده‌اند. پس علی- رضی اللّه عنه- آن را خراب می‌کند و برای آنان «مخیّس» را از گل می‌سازد. هر زندانی هم مخیّس است و هم مخیّس. «1»

5. فیروزآبادی گوید: «مخیّس» مانند معظّم و محدّث به معنای زندان است و نام زندانی است که علی- رضی اللّه عنه- آن را ساخت. در مرتبۀ اوّل از نی بنا کرد و نام آن را «نافع» گذاشت که دزدان آن را سوراخ کردند … ! «2»