حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام صفحه 777

می‌کردند از این رو زندان دیگری ساخت به نام «مخیّس» با یاء مشدّد مفتوح یا مکسور و احتمالا عمر قبل از اینکه خانه‌ای بخرد و آن را زندان قرار دهد در چاه‌ها زندانی می‌کرده است؛ زیرا بیهقی روایت کرده دربارۀ نافع بن عبد الحارث که وی خانه‌ای از صفوان بن امیه به مبلغ چهار هزار درهم برای زندان عمر بن خطاب خرید. «1»

سپس می‌گوید: سلطان ابو الأملاک، مولا اسماعیل بن شریف علوی از علمای فاس؛ از قاضی بردله، مناوی، ابن رحال و دیگران پرسید: اوّلین کسی که زندان ایجاد کرد چه کسی بود؟ و چگونه مردم در چاه زندانی می‌شدند؟ و جمع میان گفتۀ سیوطی که می‌گوید:

اوّلین کس علی- علیه السلام- بود و آن چه ابن فرحون گفته که اوّلین کس عمر بود، پس از اینکه مملکتش گسترش پیدا کرد، چگونه است؟

شیخ مناوی جواب داد: تعارض میان گفتۀ ابن فرحون و سیوطی بدین صورت حلّ می‌شود: اینکه سیوطی می‌گوید: علی اوّلین کسی بود؛ یعنی اوّلین کسی بود که بنای خاصّی از اوّل به عنوان زندان ایجاد کرد ولی آن چه عمر کرد این بود که خانه‌ای را که محل سکونت یا برای کار دیگری بود خرید و از آن به عنوان زندان استفاده کرد. امّا منظور از زندانی کردن در چاه: مقصود از چاه، سرداب‌ها و زندان‌های زیرزمینی است که گاهی آن قدر بزرگ بود که صدها نفر در آنجا می‌گرفتند به ویژه ساخته‌های پادشاهان قدیم که از نظر استحکام برای کسانی ساخته شده بود که بسیار قوی بودند و با زمان‌های بعد قابل قیاس نبودند و نامگذاری به چاه برای این بوده است که این زیرزمین‌ها به چاه شباهت داشته در زمین حفر شده بودند و درهای ورود و خروجشان بسیار تنگ بوده است. «2»

3. ابن همام گوید: در زمان پیامبر و ابو بکر، زندان وجود نداشت در مسجد یا دهلیز زندانی می‌کردند تا اینکه عمر خانه‌ای در مکه به چهار هزار درهم خرید و آن را زندان قرار داد. گفته شده: در زمان عمر و در زمان عثمان نیز زندان نبود تا زمان علی- علیه السلام- که وی زندان ساخت و آن اوّلین زندانی بود که در اسلام بنا شد. «3»

4. ابو اسحاق شیرازی: مستحب است قاضی زندانی داشته باشد؛ زیرا عمر خانه‌ای در مکه خریداری کرد به چهار هزار درهم و آن را زندان قرار داد و علی- علیه السلام- زندان

______________________________
(1). نک: عمدة القاری، ج 12، ص 263؛ احکام السلطانیه، ص 190؛ ردّ المحتار، ج 4، ص 313؛ منهاج الطالبین، ج 4، ص 345؛ بستانی، دائرة المعارف، ج 9، 508؛ فرید وجدی، دائرة المعارف، ج 5، ص 50.
(2). تراتیب الاداریه، ج 1، ص 297- 299.
(3). شرح فتح القدیر، ج 5، ص 471؛ مصنّف عبد الرزاق، ج 5، ص 147، ح 9213.