حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح صفحه 11

ص: 18

بنابراین، طبق تعریف فقها نیز حیله فقط بار منفی ندارد، بلکه هم جنبۀ مثبت دارد و هم جنبۀ منفی. این مطلب در بحث آینده روشن‌تر خواهد شد.

6- اقسام حیله

اشاره

حیله را از جهتی به سه قسم تقسیم کرده‌اند:

1- حیلۀ واقعی مثبت و مشروع.

2- حیلۀ واقعی منفی و مذموم.

3- حیلۀ صوری.

حیلۀ واقعی مثبت

برای هر یک از سه قسم مذکور مثالهای فراوانی وجود دارد؛ که به برخی از آنها اشاره می‌شود.

برای قسم اوّل، علاوه بر مثالهای سابق، به مثال زیر توجّه کنید:

در قضاوتهای حضرت علی علیه السّلام نمونه‌هایی از حیلۀ شرعی مثبت و واقعی دیده می‌شود، که آن حضرت از راه مشروع به هدفی مشروع دست می‌یافت.

مثلا در ماجرای دو زنی که بر سر یک نوزاد دعوا داشتند، و هر کدام مدّعی بود او مادر بچّه است، حضرت از حیلۀ شرعی زیر استفاده کرد:

از غلامش خواست ارّه‌ای به او بدهد، تا بچّه را به دونیم تقسیم کند، و هر نیمه را به یکی از آن دو زن بدهد! در اینجا مادر اصلی و