حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح صفحه 13

ص: 20

مذموم بود و دیگری ممدوح، ولی قسم سوّم از حیله‌ها، غیر واقعی و صوری است، و قصد جدّی در آن وجود ندارد، همان گونه که قسمتی از حیله‌های ربا، که مورد بحث قرار خواهد گرفت، داخل این قسم است.

مثلا «ضمّ ضمیمه» برای فرار از ربا، یک حیلۀ صوری است؛ زیرا کسی که برای فرار از «ربای قرضی» یک میلیون تومان پول، به اضافۀ یک قوطی کبریت می‌دهد، و پس از یک سال دو میلیون تومان بازپس می‌گیرد، و در واقع یک قوطی کبریت را به قیمت یک میلیون تومان می‌فروشد، قصد جدّی ندارد. کدام آدم عاقلی یافت می‌شود که یک قوطی کبریت را به این قیمت سرسام‌آور غیر عقلایی بخرد؟! بنابراین معاملۀ مذکور جدّی نیست، و این حیله، نوعی فرار از ربا به شکل صوری و غیر واقعی است.

مثال دیگر: در باب «شفعه» نیز حیله‌ای مطرح شده، که آن هم صوری است. مثلا شخصی که با دیگری در خانه‌ای شریک است، و قصد فروش سهم خود را به شخص ثالث دارد، و می‌خواهد شریکش از حقّ شفعۀ خود استفاده نکند، اقدام به حیلۀ زیر می‌کند:

«سهم خود را به ده برابر قیمت واقعی به شخص مورد نظر واگذار می‌کند. شریکش طبیعتا با این قیمت گران حاضر به خرید سهم او نمی‌شود. به ناچار نمی‌تواند از حقّ شفعۀ خود استفاده کند، و معامله قطعی می‌گردد. سپس فروشنده اضافۀ قیمت معامله را به مشتری بازمی‌گرداند».

این حیله نیز صوری است، و قصد جدّی در آن وجود ندارد، و به همین دلیل باطل و غیر مجاز است.