حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح صفحه 14

ص: 21

نتیجه این که حیله بر سه قسم است، که تنها یک قسم آن مجاز است.

7- تقسیم حیله از دیدگاه دیگر

می‌توان حیله‌ها را به اعتباری دیگر به چهار قسم زیر تقسیم کرد:

1- حیله‌ای که با مقدّمۀ حلال و مباح، به مطلوب حلال مورد نظر منتهی می‌شود.

2- حیله‌ای که حیله‌کننده با مقدّمۀ حرام و غیر مشروع، خود را به مطلوب حلال می‌رساند. هر یک از دو قسم فوق، یا واقعی و با قصد جدّی است- که مثالهای آن گذشت- و یا صوری و ظاهری است.

مثالی که در باب ربا و ضمّ ضمیمه گفته شد، و نیز مثال حیله در باب شفعه، که تفصیل آن گذشت، از این قبیل می‌باشد.

امّا حیلۀ منفی صوری، که یکی از مثالهای آن «حیلۀ عقارب» است.

و در کلمات برخی از فقهای اهل سنّت ذکر شده، و شرح آن در مباحث آینده خواهد آمد. نتیجه این که طبق این تقسیم حیله بر چهار قسم است.

8- کلمات فقهای شیعه در باب حیله‌ها

اشاره

فقهای ما معمولا در کتاب طلاق به سراغ بحث از حیله‌های شرعی رفته‌اند؛ هر چند در سایر ابواب فقه نیز به صورت پراکنده متعرّض آن شده‌اند؛ ولی مباحث مبسوط و مشروح را به صورت مستقل، در پایان کتاب طلاق می‌بینیم.