حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح صفحه 15

ص: 22

در اینجا به کلمات تنی چند از فقهای نامدار شیعه و اهل سنّت اشاره می‌کنیم:

الف) شیخ طوسی و حیله‌های شرعی

اشاره

مرحوم شیخ طوسی، فقیه بزرگ و متبحّر، در کتاب مبسوط خویش چنین می‌فرماید:

«الحیل جائزة فی الجملة بلا خلاف إلّا بعض الشذاذ، فإنه منع منه أصلا»؛

اصل حیله‌های شرعی فی الجمله (بدون در نظر گرفتن تک تک مصادیق آن) به اجماع فقها جایز است، و تنها افراد بسیار کمی با آن مخالفت نموده، و هیچ حیله‌ای را مجاز نشمرده‌اند؛ (هر چند برای رسیدن به حلال، به وسیلۀ حلالی متوسّل شوند).

سپس می‌فرماید:

«و انما اجزناه لقوله تعالی فی قصّة إبراهیم علیه السّلام «بَلْ فَعَلَهُ کَبِیرُهُمْ هٰذٰا فَسْئَلُوهُمْ إِنْ کٰانُوا یَنْطِقُونَ «1»» لمّا سألوه «مَنْ فَعَلَ هٰذٰا بِآلِهَتِنٰا» و إنّما قصد بذلک إِنْ کٰانُوا یَنْطِقُونَ فعلّقه بشرط محال، لیعلم بذلک ان الفعل منهم محال، و من کان کذلک لا یستحق العبادة؛

علّت این که حیل شرعیّه را به طور اجمال جایز می‌دانیم، برخی از آیات قرآن و روایات معصومان علیهم السّلام است. نمونۀ آن داستان حضرت ابراهیم علیه السّلام در مورد شکستن بتها است. هنگامی که حضرت بتها را