حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح صفحه 151

ص: 161

1- روایاتی که مدار حرمت ابدی را، علم به حکم و موضوع می‌داند؛ مانند روایت اوّل و چهارم و پنجم و هفدهم.

2- روایاتی که معیار آن را آمیزش در عدّه می‌شمارد؛ مثل روایت دوّم و ششم و هفتم و نهم و بیستم.

3- روایاتی که علم و آمیزش، هر دو را ملاک می‌داند؛ مانند روایت سوّم.

4- روایاتی که فقط بطلان نکاح در عدّه را مطرح کرده، و در مورد حرمت ابدی سکوت دارد. مثل روایت هشتم و یازدهم و دوازدهم و سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم و هیجدهم.

5- روایاتی که نکاح در عدّه را مطلقا باعث حرمت ابدی می‌داند؛ مانند حدیث شانزدهم و نوزدهم.

برای رعایت اختصار، از ذکر تک تک روایات صرفنظر شد، ولی نتیجۀ جمع میان تمام روایات فوق همان است که فقهای شیعه به آن فتوا داده‌اند؛ یعنی حرمت ابدی در دو صورت:

1- صورت علم، 2- در صورت جهل و آمیزش در زمان عدّه.

راه‌کاری برای نجات از حرمت ابدی

همان گونه که گذشت، حکم به حرمت ابدی در مواردی که ذکر شد، و مورد اتّفاق فقهای شیعه بود، تعداد زیادی از خانواده‌ها را در بن‌بستی شدید قرار داده است.

آیا واقعا هیچ راه چاره‌ای وجود ندارد؟ چنین خانواده‌هایی به