حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح صفحه 22

ص: 29

البتّه این نوع حیله‌ها خطراتی برای بایع نیز دارد؛ زیرا امکان دارد که او جنسی از مشتری به ده برابر قیمت واقعی بخرد، ولی مشتری حاضر نشود سهم او را به ده برابر قیمت واقعی خریداری کند، یا بعد از ابراء 900 دینار، بایع معامله را فسخ کند. که در این صورت باید کلّ ثمن برگردد؛ حتی مقدار ابراء شده!

خلاصه این که مرحوم شیخ سه حیلۀ خطرناک در باب شفعه مطرح کرده است.

موارد مناقشه در کلام شیخ طوسی:

1- حیله‌های سه‌گانه، که در کلام شیخ الطائفه گذشت، به نظر ما از قبیل قسم سوّم حیله‌های شرعی است، که قصد جدّی در آن وجود ندارد و بدین جهت اعتبار شرعی ندارد. کسی که جنسی را به ده برابر قیمت واقعی خریدوفروش می‌کند، معمولا قصد جدّی ندارد!

2- انصاف این است که چنین حیله‌هایی شبیه حیله‌های «اصحاب السبت» است، که شرح آن گذشت، زیرا خداوند حقّ شفعه را برای شریک قرار داده که او به زحمت نیفتد، و شریک ناخواسته‌ای در کنار او ننشیند. در حالی که با این حیله‌ها فلسفۀ حقّ شفعه از بین می‌رود، و شریک را به زحمت می‌اندازد. بنابراین، حیله‌های مزبور شرعا معتبر نیست.

سؤال: حیله‌های ذکر شده در کلام شیخ الطائفه را، به حیله‌های بنی اسرائیل «قیاس» کرده‌اید، در حالی که «قیاس» از نظر علمای شیعه باطل و نادرست است.