حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح صفحه 23

ص: 30

پاسخ: قیاس بر دو قسم است:

1- قیاس ظنّی، که بر اساس ظنّ و گمان است. این نوع قیاس در مذهب شیعه وجود ندارد، و حجّت نیست.

2- قیاس قطعی از راه الغای خصوصیّت یقینی؛ که این نوع قیاس حجّت است. مثلا در روایات آمده که:

«سألته عن الرّجل لا یدری صلّی رکعتین أم أربعا، قال: یعید الصّلاة؛ محمّد بن مسلم می‌گوید: از امام در مورد مردی پرسیدم که شک بین دو و چهار کرده است؟ امام فرمود: نمازش را اعاده می‌کند.» «1»

در اینجا ما از کلمه «رجل» الغای خصوصیّت نموده، می‌گوییم:

این حکم شامل زنان هم می‌شود؛ زیرا قطعا این حکم اختصاص به مردان ندارد.

در بحث ما نیز چنین است؛ زیرا ما قطعا می‌دانیم که تفاوتی بین مثالهایی که در مبسوط آمده، و حیله‌های بنی اسرائیل نیست و هر دو از قبیل حیله‌های نامشروع است.

نتیجه این که حیله‌های سه‌گانه‌ای که در مبسوط بیان فرموده‌اند، با توجّه به دو اشکال فوق، مباح نیست.

ب و ج) حیله‌های شرعی در کلام شیخ صدوق و علّامۀ مجلسی رحمهما اللّه

مرحوم صدوق رحمه اللّه در کتاب شریف «من لا یحضره الفقیه» روایات