حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح صفحه 25

ص: 32

آنها ندارد، و قضات غیر معصوم نیز می‌توانند مانند آن را انجام دهند.

د) نظریۀ صاحب حدائق

مرحوم صاحب حدائق رحمه اللّه در بحث طلاق در مورد، حیل شرعیّه چنین می‌فرماید:

«قد جرت عادة جملة من الأصحاب بذکر الحیل الشرعیّة فی هذا المقام. قال المحقّق فی الشرائع: «یجوز التوسل بالحیل الشرعیّة المباحة دون المحرّمة فی اسقاط ما لو لا الحیلة لثبت، و لو توسل بالمحرمة أثم و تمّت الحیلة». ثمّ نقل عن الشهید الثانی: «هذا باب واسع فی جمیع الفقه و الغرض منه التوسل إلی تحصیل اسباب تترتب علیها أحکام شرعیّة و تلک الأسباب قد تکون محلّلة و قد تکون محرّمة. و الغرض من تعلیم الفقیه الأسباب المباحة، امّا المحرّمة فیذکرونها بالفرض لیعلم حکمها علی تقدیر وقوعها».

حاصل کلام صاحب حدائق چنین است:

فقهای ما مباحث حیله را در بحث طلاق مطرح می‌کنند. سپس از مرحوم محقّق نقل می‌کند که: «توسّل به حیله‌های مباح جایز و غیر آن جایز نیست، و اگر به حیلۀ غیر مجاز متوسّل شود هر چند گناهکار است، ولی اثر خود را دارد.» سپس از شهید ثانی نقل می‌کند که: هدف از حیله‌های شرعی رسیدن به اسبابی است که احکام شرعیّه بر آن مترتّب می‌شود، که آن اسباب گاه جایز و برخی اوقات غیر مجاز است، هدف فقیه از فرا گرفتن حیله‌های مجاز روشن است، و هدف از تعلیم حیله‌های غیر