حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح صفحه 31

ص: 38

دیگر این که، مال الاجاره در چنین اجاره‌های طولانی یا مبهم است، یا مقدار معیّن. اگر مبهم باشد که اصل اجاره باطل است، و اگر معیّن و مشخّص باشد با توجّه به تورّم و نوسان قیمتها، اجارۀ امروز برای چند سال آینده ابدا به مصلحت وقف نیست. بنابراین، برای این که از موقوفات سوء استفاده نشود، باید اجاره‌ها کوتاه مدّت باشد؛ مثلا هر سه سال یک بار تجدید شود.

خلاصه این که سدّ ذرایع را می‌توان بر سه قسم تقسیم کرد:

1- سدّ ذرایع منصوص، یا به تعبیر دیگر «حکمت حکم» مانند مثال قطره‌ای شراب و درهمی از ربا که مشروحا گذشت.

2- سدّ ذرایع غیر منصوص مطابق با قاعده؛ مانند اجاره‌های طولانی موقوفات که شرح آن داده شد.

3- سدّ ذرایع غیر منصوص و غیر قطعی، که بر اساس استحسان و ظن و گمان است.

دو قسم اوّل را قبول داریم، ولی قسم سوّم را نمی‌پذیریم؛ هر چند علمای اهل سنّت هر سه را قبول دارند و بیشتر مثالهای آنها از قسم سوّم است. موارد نود و نه‌گانه‌ای که «ابن قیّم» در کتاب خود شمرده، بیشتر از قسم سوّم است! (دقّت کنید).

به هر حال «ابن قیّم» معتقد است «سدّ ذرایع» در تناقض با «حیله‌های شرعی» است؛ چون معنای «سدّ ذرایع» بستن راههای سوء استفاده از احکام شرع است، و «حیله‌های شرعی» راه سوء استفاده از احکام شرع را باز می‌کند!

او می‌گوید: