- پیشگفتار 1
- چه کسانی به سراغ حیلهها میروند؟ 1
- مقدّمات بحث: 4
- 2- تفسیر لغت «حیله» 5
- 3- نمونههایی از حیلۀ مثبت 7
- 4- حیلههای منفی 8
- 5- حیله در مصطلح فقها 10
- اشاره 11
- حیلۀ واقعی مثبت 11
- 6- اقسام حیله 11
- حیلۀ صوری غیر واقعی: 12
- حیلۀ واقعی منفی: 12
- اشاره 14
- 8- کلمات فقهای شیعه در باب حیلهها 14
- 7- تقسیم حیله از دیدگاه دیگر 14
- الف) شیخ طوسی و حیلههای شرعی 15
- موارد مناقشه در کلام شیخ طوسی: 22
- ب و ج) حیلههای شرعی در کلام شیخ صدوق و علّامۀ مجلسی رحمهما اللّه 23
- د) نظریۀ صاحب حدائق 25
- 9- نظریّۀ فقهای اهل سنّت پیرامون حیل شرعیّه 28
- اشاره 28
- [دو مثال برای حیلههای حرام و حلال] 32
- 2- حیلۀ مباح در اجارۀ منزل! 33
- نقد کلام ابن قیّم 34
- 1 در باب غسل و وضو و تیمّم 36
- 1- حکم تکلیفی 37
- 2- حکم وضعی 39
- 2 جلوگیری از عادت ماهیانه 42
- فرع اوّل: حکم تکلیفی خوردن قرصهای جلوگیری 43
- فرع دوّم: حکم وضعی خوردن قرص جلوگیری 46
- فرع سوّم: حکم عوارض جانبی 48
- مفهوم قصد قربت چیست؟ 50
- 3 اخذ اجرت برای انجام عبادت 50
- اشکال عمدۀ عبادتهای استیجاری 51
- چارهجوییهای فقها 52
- اشاره 52
- راه اوّل: عدم اعتبار قصد قربت در عبادات استیجاریّه 53
- راه دوّم: داعی بر داعی 54
- راه سوّم: أَوْفُوا بِالْعُقُودِ 55
- نقد راه حلهای سهگانه 57
- شرح بیشتر داعی بر داعی 59
- مشکل دیگر عبادات استیجاریّه! 61
- 1- تحلیل ماهیّت عبادات استیجاری 62
- دو راه دیگر برای حلّ مشکل قصد قربت 62
- نقد و بررسی 63
- 2- چه کسی قصد قربت میکند، نایب یا منوب عنه؟ 64
- نقد و بررسی 65
- راه حلّی از مرحوم میلانی 65
- یادآوری سه نکته 66
- 4 مسافرت به قصد فرار از روزه 68
- مقتضای قاعده چیست؟ 69
- ادلّۀ نظریّۀ مشهور 71
- جمعبندی روایات 74
- 5 آیا کفّارۀ عمد با مسافرت ساقط میشود؟ 76
- نظرات فقها 76
- دلیل طرفداران نظریّۀ سقوط مطلق 78
- ادلّۀ طرفداران عدم سقوط مطلقا 80
- نظریّۀ ما 82
- 6 راه محرمیّت زن برادر، بر برادر شوهر 83
- کلمات فقها 83
- دلیل مسأله 84
- چند نکته 85
- 7 چگونه میتوان با فرزند خوانده محرم شد؟ 89
- راههای ایجاد محرمیّت بین پسر و مادر خوانده 91
- توضیح این که 91
- اشاره 91
- راههای ایجاد محرمیّت بین دختر و پدر خوانده 92
- 8 طرق فرار از ربا 94
- آرای فقها 96
- دلیل اوّل: تمسّک به قواعد، عمومات و اطلاقات 97
- نقد و بررسی 97
- دلایل نظریّات چهارگانه 97
- دلیل دوّم: روایات خاصّه 99
- طایفۀ اوّل: راه فرار از ربای «قرضی» 99
- طایفۀ دوّم: راه فرار از ربای «معاملاتی» 106
- نقد و بررسی 107
- طایفۀ سوّم: راه چاره، دو معامله جداگانه 108
- نتیجۀ نهایی 110
- بررسی بقیّۀ نظریّهها 110
- 9 تلقیح مصنوعی، راهکاری دیگر! 112
- انواع تلقیح مصنوعی: 113
- اشاره 115
- موضوعات اصلی مسأله 115
- الف) حکم اوّلی صورتهای دهگانه 115
- دلیل معتقدین به جواز 117
- نقد و بررسی 118
- دلیل قول مشهور 120
- ب) حکم تلقیح به حسب عوارض آن 126
- موارد ضرورت 127
- یادآوری 128
- 2- در تلقیح حرام تفاوتی بین صورتهای زیر نیست 129
- ج) احکام فرزند حاصل از تلقیح 130
- چکیدۀ مباحث گذشته 136
- صورتهای پنجگانه 137
- اصول سهگانه 138
- اصل اوّل: راههای ایجاد فرزند مشروع 138
- اشاره 138
- اصل دوّم: پدر و مادر فرزند تلقیحی کیست؟ 140
- اصل سوّم: محرمیّت با مادر جانشین و شوهرش! 140
- حکم صورتهای پنجگانه 141
- راهکاری مشروع 142
- 10 راهی برای فرار از حرمت ابدی حاصل از ازدواج در عدّه! 145
- حرمت ازدواج در عدّه 147
- حرمت ابدی 148
- امّا عقیدۀ فقهای اهل سنّت: 148
- مستند نظریّۀ حرمت ابدی 150
- راهکاری برای نجات از حرمت ابدی 151
- پاسخ به چند سؤال 153
- در این فتوا تنها نیستیم 155
- نتیجۀ نهایی 157
ص: 11
مقدّمات بحث:
1- حیلۀ شرعی اختصاص به ربا ندارد
حیلهها و چارههای شرعی، هر چند در بحث ربا به صورت گستردهتر مطرح شده، ولی اختصاص به ربا ندارد؛ بلکه در سراسر فقه جاری است.
در طهارت، طلاق، نکاح، شفعه، بیع، اجاره، قضا، و حتّی در ابواب عبادات نیز مطرح است. بدین جهت فقهای ما در ابواب مختلف کتابهای فقهی به مناسبت، بدان پرداختهاند، هر چند معمولا بحث عمدۀ آن را در ذیل کتاب طلاق مطرح نمودهاند، ولی کتاب مستقلّی از فقهای شیعه در این زمینه نیافتیم. امّا در بین اهل سنّت کتابهای مستقلّی نوشته شده «1»، که این مطلب نشانگر اهمیّت بیشتر این بحث در نزد آنهاست.
نتیجه این که حیل شرعی مختصّ باب ربا نیست؛ بلکه در سراسر فقه کاربرد دارد. همان گونه که این بحث از مسائل مستحدثه نیست، و ریشۀ آن به زمانهای قدیم میرسد؛ هر چند مصادیق زیادی از آن جدید و نو میباشد.
______________________________
(1). از جمله میتوان به کتاب «حیلههای شرعی ناسازگار با فلسفۀ فقه» نوشتۀ آقای محمّد عبد الوهّاب بحیری، که توسّط آقای حسین صابری ترجمه شده، اشاره کرد.