حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح صفحه 5

ص: 12‌

2- تفسیر لغت «حیله»

«حیل» جمع «حیله» از مادّۀ «حول» به معنای تغییر و دگرگونی است.

جملۀ معروف:

«یا محوّل الحول و الاحوال، حوّل حالنا الی احسن الحال؛ «1» ای دگرگون کنندۀ سال و زمانها و حالات انسانها! حال ما را به بهترین حالات تغیر ده، و به احسن حالات دگرگون ساز» به همین معنا است. اگر سال را هم عرب «حول» می‌گوید به همین اعتبار است؛ زیرا تحوّل و دگرگونی به وجود آمده، و سال گذشته تبدیل به سال جدید شده است.

نتیجه این که ریشۀ اصلی «حیله» در لغت، تغییر و تحوّل و دگرگونی است.

معنای دوّم: بسیاری از لغات و کلمات در عربی، و حتّی فارسی، به مرور زمان معنای دیگری، غیر از معنای اوّل، پیدا کرده است، بلکه گاه چندین معنای جدید به وجود می‌آید، معنی دوّم، سوّم، چهارم و گاه بیشتر.

کلمۀ حیله نیز چنین سرنوشتی دارد. بر اثر مرور و گذشت زمان معنای دوّمی نیز پیدا کرده، و آن عبارت است از: «رسیدن به یک مسأله از راه اسباب و علل خفیّه و پنهانی» و این همان چیزی است که در فارسی به آن «چاره‌جویی» گفته می‌شود.

متخصّصین علم لغت تصریح می‌کنند که حیله به این معنا، هم