حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح صفحه 51

ص: 58

و به عبارت سوّم عبادت نیاز به دو چیز دارد؛ «حسن فعلی» و «حسن فاعلی» که هر دو از ارکان عبادت محسوب می‌شود. منظور از حسن فعلی این است که عبادت ذاتا مطلوب و محبوب مولی باشد؛ مثل سجده که حسن فعلی دارد، و ذاتا مطلوب است، و مراد از حسن فاعلی این است که انجام دهندۀ عبادت هم نیّت خوبی داشته باشد، و عبادتش برای قرب به پروردگار باشد؛ نه برای هوی و هوس و ریاکاری و مانند آن.

اگر هر دو رکن، یا یکی از آنها نباشد، آن عبادت ارزشی نخواهد داشت. مثل این که برخی از عوام می‌گویند: به خاطر رضای خدا چند ناسزا به فلان انسان بد دادم! این یک خیال واهی است؛ چون حسن فعلی ندارد، اگر بپذیریم که قصد قربت داشته باشد.

همان گونه که اگر شخصی به قصد رژیم لاغری روزه بگیرد، کار او عبادت محسوب نمی‌شود؛ هر چند روزه حسن فعلی دارد ولی در اینجا حسن فاعلی ندارد.

اشکال عمدۀ عبادتهای استیجاری

با توجّه به توضیحی که در مورد قصد قربت گفته شد «1» عبادات استیجاری مشکل پیدا می‌کند، چون مستأجر، نماز، یا روزه، یا مانند آن را، به قول بعضی به قصد الفلوس، انجام می‌دهد، نه به قصد الخلوص! و دلیل آن این است که اگر وجهی دریافت نکند عملی انجام