حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح صفحه 96

ص: 105‌

آرای فقها

از کلمات فقهای ما استفاده می‌شود که در این مسأله، چند قول وجود دارد:

1- بسیاری از فقها معتقدند که تمام حیله‌های مذکور، و مشابه آن، جایز است.

از جمله مرحوم صاحب جواهر رحمه اللّه، در برخی از مثالهای فوق- نظیر بیع درهم و دینار- ادّعای اجماع می‌کند، و برخی مثالهای دیگر را ارسال مسلّم کرده، و مخالفی ذکر نمی‌کند.

بنابراین، بعید نیست این قول را، در همه یا بعضی از مثالهای فوق، قول مشهور بدانیم.

2- مرحوم محقّق اردبیلی، و علّامۀ حلّی در تذکرة الفقهاء تمسّک به این حیله‌ها را در همه جا باطل می‌دانند، و تنها در موارد ضرورت و ناچاری آن را تجویز می‌کنند «1».

این دو بزرگوار بین صورت ضرورت و غیر ضرورت تفصیل قائل هستند.

3- مرحوم امام راحل، قدّس سرّه الشّریف، هر چند در ابتدا موافق نظر مشهور و قول اوّل فتوا داده، ولی بعدا از آن برگشته، و بر خلاف مشهور هیچ کدام از حیله‌های ربا را جایز نمی‌داند «2».

4- نظریّۀ چهارم تفصیل بین حیله‌هایی است که جنبۀ عقلایی دارد، و آنچه که چنین نیست. قسم اوّل مشروع، و قسم دوّم نامشروع می‌باشد، و این، موافق فتوای ماست.

______________________________
(1). الحدائق الناظرة، جلد 19، صفحۀ 265.
(2). تحریر الوسیله، کتاب البیع، القول فی الربا، مسأله 7.