- پیشگفتار 1
- مقدّمه 3
- 1- راغب اصفهانی 5
- فصل اوّل: تعزیر در نگاه لغتشناسان 5
- 2- ابن منظور اندلسی 8
- 3- ابن اثیر 8
- 4- ابو عبد الرحمن الخلیل 9
- 5- ابن حماد الجوهری 9
- 7- صاحب کتاب قاموس 10
- 6- [ابن فارس] 10
- 8- علّامۀ طریحی 11
- 9- علّامۀ مصطفوی 11
- [مستفاد از کلمات دهگانۀ] 12
- 10- [جعفر شریعتمداری تنظیمگر شرح و تفسیر لغات قرآن] 12
- فصل دوم: تعزیر از دیدگاه فقهای بزرگ 14
- 1- مرحوم شیخ طوسی 15
- 2- ابن زهره 16
- 3- ابن ادریس 16
- 5- مرحوم فاضل اصفهانی 17
- 4- [محقّق حلّی] 17
- 6- [صاحب جواهر] 18
- 8- [شهید ثانی] 19
- 7- [میر سید علی در «ریاض المسائل»] 19
- 10- جزیری 20
- 9- ابن قدامه 20
- نتیجه 21
- فصل سوم: نقاط اختلاف تعزیر با حدود اسلامی 22
- [مناقشاتی بر کلام ایشان] 24
- فصل چهارم: دایرۀ تعزیر، یا گناهانی که مشمول تعزیر است 25
- ادلّۀ وجوب تعزیر 26
- اشاره 26
- 1- ادلّۀ وجوب امر به معروف و نهی از منکر 26
- الف) مرحلۀ درونی و انکار باطنی 27
- ب) مرحلۀ برونی و اعتراض گفتاری 27
- توضیح بیشتر: 27
- ج) مرحلۀ عملی و فعلی 28
- تفسیری دیگر از شیخ طوسی پیرامون مرحلۀ سوم 30
- تعزیر ضامن اجرای قوانین 30
- 2- روایات عامّی که هر تخلّفی را موجب مجازات میداند. 31
- ب) امام صادق علیه السّلام خطاب به عمرو بن قیس 32
- الف) داود بن فرقد [امام صادق ع] 32
- [روایت «من الحدود ثلث جلد … »] 33
- [1- تعزیر مستمنی به دست امیر المؤمنین ع] 34
- 3- استقراء نصوص خاصّه 34
- [2- تازیانه خوردن قصّهگوی در مسجد به دست امیر المؤمنین ع] 35
- [3- تعزیر برای همبستری در ماه رمضان] 35
- [4- همبستری در روزه] 36
- [5- حکم توهین و قذف] 36
- [6- تعزیر هجوکننده به دست علی ع] 37
- [7- تعزیر مدعی خواب دیدن مادر خصم] 37
- [8- تعزیر همبستری کنندۀ به اشتباه] 38
- [9- تعزیر اختیار کنندۀ زنی از اهل کتاب] 39
- [10- تعزیر خفتگان در یک رختخواب] 39
- [12- تعزیر شهادتدهندگان به دروغ] 40
- [11- تعزیر دزدی کنندۀ آشکارا] 40
- سؤال: [آیا ترک کنندگان واجبات نیز تعزیر میشوند؟] 41
- آیا تعزیر اختصاص به گناهان کبیره دارد؟ 43
- اشاره 43
- دلایل صاحب جواهر بر انحصار تعزیر به کبائر 44
- دلایل ابن زهره و پیروانش بر گسترش تعزیر 45
- نکتهای تازه و اشکالی جدید [در اختصاص تعزیر به غیر احکام حکومتی] 47
- فصل پنجم: تعزیر منحصر به ضرب نیست! 50
- [سه گروه روایت] 52
- گروه اوّل: روایاتی که تعزیر را کمتر از حد میداند. 52
- اشاره 52
- منشأ تخصیص تعزیر به تازیانه 52
- گروه دوم: روایاتی که عدد خاصّی معیّن کرده است. 53
- گروه سوم: روایاتی که از تعزیر به کلماتی مانند «ضرب»، «جلد» و «سوط» تعبیر کرده است. 54
- قرینۀ اوّل: کلمات اهل لغت 55
- قراین هفتگانه بر عدم انحصار تعزیر به ضرب 55
- نقد و بررسی روایات 55
- قرینۀ دوم: کلمات فقهای شیعه و اهل سنّت 56
- قرینۀ سوم: روایاتی که از تعزیر تعبیر به عقوبت کرده است 57
- قرینۀ چهارم: روایاتی که از تعزیر تعبیر به تأدیب کرده است 59
- قرینۀ پنجم: روایاتی که تعزیرات غیر بدنی را مطرح کرده است 61
- الف) حبس تعزیری 61
- ب) آلوده نمودن بدن و لباس! 64
- ج) تعزیر مالی 65
- د) نهی، یکی از مراتب تعزیر است 67
- ه) اعلام جرم گناهکار برای مردم 68
- قرینۀ ششم: تمسّک به قیاس منصوص العلّة 68
- قرینۀ هفتم: عناوین ثانویّه 70
- الف) مصادیق تعزیر 72
- چند یادآوری 72
- ب) تعزیر مستقل و تعزیر تلفیقی 73
- ج) متخلّفان از جنگ تبوک 74
- 1- [2-] مرحوم محقّق حلّی 77
- سخنان بزرگان فقها و نظریّات دهگانه 77
- فصل ششم: مقدار تعزیر و معنی تخییر حاکم شرع 77
- اشاره 77
- 3- محقّق حلّی 78
- 5- آیة اللّه خوئی 79
- 4- ابن حمزه از فقهای قدما 79
- 6- ابن ادریس 79
- 10- ابو الصلاح حلبی 80
- 9- از مالک [و اوزاعی] 80
- 7- مرحوم شیخ طوسی [به نقل] از شافعی 80
- 8- از ابن ابی لیلی، و ابو یوسف 80
- اشاره 81
- احادیث و روایات پیرامون مقدار تعزیر 81
- خلاصۀ نظریّات دهگانه 81
- گروه اوّل: مقدار آن در اختیار حاکم شرع است. 82
- گروه دوم: مقدار آن کمتر از حدّ شرعی است. 83
- گروه سوم: مطلق تعزیرات محدود است. 86
- گروه چهارم: برای برخی از تعزیرات عدد تعیین شده است. 88
- طرق جمع بین روایات 92
- [سنجش گروههای چهارگانۀ روایات] 92
- احتمالات سهگانه در مورد گروه چهارم 92
- دوم: مواردی که در گروه چهارم مقدار آن تعیین شده، قانون کلّی نیست 93
- سوم: [برشمردن روایات از قبیل احکام حکومتی و قابل تغییر دانستن آن با تغییر زمان و مکان] 93
- و امّا گروه سوم، از سه جهت قابل عمل نمیباشد 94
- منظور از «ما دون الحد» چیست؟ 95
- ب) «ال» برای «جنس» به معنی «صرف الوجود» است 95
- الف) «ال» در کلمۀ مذکور «جنسیّه» و برای «استغراق» است 95
- ج) احتمال سوم آن که «ال» برای «عهد» است، و تعزیر کمتر از آن حدّ معهود میباشد 95
- مشکل صحیحۀ حمّاد 96
- [نکتهها] 98
- نکتۀ اوّل: معنی تخییر حاکم شرع 98
- نکتۀ سوم: تعزیرات تعلیقی 100
- نکتۀ دوم: وحدت رویّه 100
- تشویق و تنبیه! 101
- الف) یک بار اقرار کافی نیست 103
- فصل هفتم: طرق اثبات موضوع تعزیر 103
- ب) یک بار اقرار کافی است 104
- مستندات و ادلّۀ مسأله 105
- [سخن پیامبر در پاسخ زنی که به کنیزش نسبت زنا داد] 106
- اشاره 109
- [قائلین به تفصیل بین حقوق اللّه و حقوق النّاس] 109
- کلمات فقها 109
- فصل هشتم: محدودۀ عفو حاکم شرع در تعزیرات 109
- ادلّه قائلین به تفصیل بین حقوق اللّه و حقوق النّاس 110
- 2- فاضل اصفهانی 110
- ادلّۀ قائلین به عدم تفصیل بین حقوق اللّه و حقوق النّاس 112
- نقد و بررسی حدیث 113
- دلیل بر تفصیل بین اقرار و غیر آن 114
- اشاره 116
- فصل نهم: آیا آخرین مرحلۀ تعزیر اعدام است؟ 116
- کلمات فقها 116
- 2- ابن حمزه 117
- 1- صاحب جواهر 117
- 3- علّامۀ حلّی 118
- 4- ابن ادریس 118
- نقد و بررسی 119
- فصل دهم: فلسفۀ تعزیرات 122
- اشاره 125
- محورهای چهارگانۀ بحث 125
- فصل یازدهم: تأدیب کودکان و نوجوانان 125
- محور اوّل: مشروعیّت تأدیب 126
- کلمات فقها 126
- 2- مرحوم صاحب ریاض 127
- 4- ابن قدامه 127
- 3- امام خمینی 127
- 1- اطلاقات روایات تأدیب 128
- ادلّۀ مشروعیّت تأدیب 128
- 3- سیرۀ عقلا و متشرّعه 129
- 2- [احادیث و روایات] 129
- نکته: مردم در این مسأله بر سه دستهاند: 130
- محور دوم: مقدار مجازات 130
- [1- روایات دال بر 5 یا 6 تازیانه] 131
- [2- روایاتی دال بر سه تازیانه] 132
- [3- روایات دال بر کمتر از ده عدد] 133
- [روایات مؤیّد عدم تعیین عدد] 135
- محور سوم: مجری تأدیب کیست؟ 136
- کلمات فقها 139
- محور چهارم: ضمان تأدیب و اجرای تعزیر 139
- 1- قال ابن قدامة: 139
- 2- [صاحب جواهر] 140
- ادلّۀ طرفداران و مخالفان ضمان 141
- فصل دوازدهم: پاسخ به پرسشها «1» 145
- ب) برخی از گناهانی که تعزیر دارد 149
- ج) مقدار تعزیر 157
- د) عوامل تخفیف یا تشدید مجازاتها 159
- ه) مجری تعزیر 160
- و) تأدیب 161
- ز) فلسفۀ مجازات 161
- ط) جریان قاعدۀ درء در تعزیرات 162
- ح) تداخل مجازاتهای تعزیری 162
ص: 32
هر شخصی که کار حرامی مرتکب شود، حاکم شرع با سه شرط او را به مقداری که مصلحت بداند تعزیر میکند: نخست این که از حدود شرعی نباشد، دیگر این که قابل قصاص نباشد، سوم آن که کفّارهای نداشته باشد.
البتّه تعزیر میتواند تنبیه بدنی، یا زندان، یا توبیخ و سرزنش، (و خلاصه هر چیزی که مجرم را از تکرار جرم بازدارد) باشد.»
از کلمات فقهای اسلام استفاده میشود که تعزیر «حقیقت شرعیّه» یا «حقیقت متشرّعه» یا «حقیقت فقهیّه» در تنبیه بدنی فقط نیست، بلکه شامل هر فعل، یا گفتاری که مجرم را از تکرار جرم بازدارد میشود.
ولی، برخی از فقها آن را به ضرب و تنبیه بدنی تفسیر کردهاند، امّا منظور آنها به یقین انحصار تعزیر در آن نیست؛ بلکه چون مصداق شایع و غالب آن ضرب بوده، بدان تفسیر کردهاند.
علاوه بر این، اگر در مورد واژهای شک کنیم که آیا از معنی لغوی به حقیقت شرعیّه، یا متشرّعه، یا فقهیّه منتقل شده یا نه؟ اصل، عدم انتقال و باقی ماندن بر همان معنای لغوی است.
نتیجه
این که تعزیر در «لغت» و «شریعت اسلام» اعمّ از تنبیه و مجازات بدنی است، و شامل هر گونه گفتار یا کرداری که مجرم را از جرمش بازدارد میشود.