- پیشگفتار 1
- مقدّمه 3
- 1- راغب اصفهانی 5
- فصل اوّل: تعزیر در نگاه لغتشناسان 5
- 3- ابن اثیر 8
- 2- ابن منظور اندلسی 8
- 4- ابو عبد الرحمن الخلیل 9
- 5- ابن حماد الجوهری 9
- 6- [ابن فارس] 10
- 7- صاحب کتاب قاموس 10
- 8- علّامۀ طریحی 11
- 9- علّامۀ مصطفوی 11
- [مستفاد از کلمات دهگانۀ] 12
- 10- [جعفر شریعتمداری تنظیمگر شرح و تفسیر لغات قرآن] 12
- فصل دوم: تعزیر از دیدگاه فقهای بزرگ 14
- 1- مرحوم شیخ طوسی 15
- 2- ابن زهره 16
- 3- ابن ادریس 16
- 5- مرحوم فاضل اصفهانی 17
- 4- [محقّق حلّی] 17
- 6- [صاحب جواهر] 18
- 8- [شهید ثانی] 19
- 7- [میر سید علی در «ریاض المسائل»] 19
- 10- جزیری 20
- 9- ابن قدامه 20
- نتیجه 21
- فصل سوم: نقاط اختلاف تعزیر با حدود اسلامی 22
- [مناقشاتی بر کلام ایشان] 24
- فصل چهارم: دایرۀ تعزیر، یا گناهانی که مشمول تعزیر است 25
- ادلّۀ وجوب تعزیر 26
- اشاره 26
- 1- ادلّۀ وجوب امر به معروف و نهی از منکر 26
- الف) مرحلۀ درونی و انکار باطنی 27
- ب) مرحلۀ برونی و اعتراض گفتاری 27
- توضیح بیشتر: 27
- ج) مرحلۀ عملی و فعلی 28
- تفسیری دیگر از شیخ طوسی پیرامون مرحلۀ سوم 30
- تعزیر ضامن اجرای قوانین 30
- 2- روایات عامّی که هر تخلّفی را موجب مجازات میداند. 31
- الف) داود بن فرقد [امام صادق ع] 32
- ب) امام صادق علیه السّلام خطاب به عمرو بن قیس 32
- [روایت «من الحدود ثلث جلد … »] 33
- 3- استقراء نصوص خاصّه 34
- [1- تعزیر مستمنی به دست امیر المؤمنین ع] 34
- [3- تعزیر برای همبستری در ماه رمضان] 35
- [2- تازیانه خوردن قصّهگوی در مسجد به دست امیر المؤمنین ع] 35
- [4- همبستری در روزه] 36
- [5- حکم توهین و قذف] 36
- [7- تعزیر مدعی خواب دیدن مادر خصم] 37
- [6- تعزیر هجوکننده به دست علی ع] 37
- [8- تعزیر همبستری کنندۀ به اشتباه] 38
- [10- تعزیر خفتگان در یک رختخواب] 39
- [9- تعزیر اختیار کنندۀ زنی از اهل کتاب] 39
- [11- تعزیر دزدی کنندۀ آشکارا] 40
- [12- تعزیر شهادتدهندگان به دروغ] 40
- سؤال: [آیا ترک کنندگان واجبات نیز تعزیر میشوند؟] 41
- اشاره 43
- آیا تعزیر اختصاص به گناهان کبیره دارد؟ 43
- دلایل صاحب جواهر بر انحصار تعزیر به کبائر 44
- دلایل ابن زهره و پیروانش بر گسترش تعزیر 45
- نکتهای تازه و اشکالی جدید [در اختصاص تعزیر به غیر احکام حکومتی] 47
- فصل پنجم: تعزیر منحصر به ضرب نیست! 50
- [سه گروه روایت] 52
- گروه اوّل: روایاتی که تعزیر را کمتر از حد میداند. 52
- اشاره 52
- منشأ تخصیص تعزیر به تازیانه 52
- گروه دوم: روایاتی که عدد خاصّی معیّن کرده است. 53
- گروه سوم: روایاتی که از تعزیر به کلماتی مانند «ضرب»، «جلد» و «سوط» تعبیر کرده است. 54
- قراین هفتگانه بر عدم انحصار تعزیر به ضرب 55
- نقد و بررسی روایات 55
- قرینۀ اوّل: کلمات اهل لغت 55
- قرینۀ دوم: کلمات فقهای شیعه و اهل سنّت 56
- قرینۀ سوم: روایاتی که از تعزیر تعبیر به عقوبت کرده است 57
- قرینۀ چهارم: روایاتی که از تعزیر تعبیر به تأدیب کرده است 59
- قرینۀ پنجم: روایاتی که تعزیرات غیر بدنی را مطرح کرده است 61
- الف) حبس تعزیری 61
- ب) آلوده نمودن بدن و لباس! 64
- ج) تعزیر مالی 65
- د) نهی، یکی از مراتب تعزیر است 67
- ه) اعلام جرم گناهکار برای مردم 68
- قرینۀ ششم: تمسّک به قیاس منصوص العلّة 68
- قرینۀ هفتم: عناوین ثانویّه 70
- چند یادآوری 72
- الف) مصادیق تعزیر 72
- ب) تعزیر مستقل و تعزیر تلفیقی 73
- ج) متخلّفان از جنگ تبوک 74
- 1- [2-] مرحوم محقّق حلّی 77
- فصل ششم: مقدار تعزیر و معنی تخییر حاکم شرع 77
- سخنان بزرگان فقها و نظریّات دهگانه 77
- اشاره 77
- 3- محقّق حلّی 78
- 6- ابن ادریس 79
- 4- ابن حمزه از فقهای قدما 79
- 5- آیة اللّه خوئی 79
- 10- ابو الصلاح حلبی 80
- 9- از مالک [و اوزاعی] 80
- 7- مرحوم شیخ طوسی [به نقل] از شافعی 80
- 8- از ابن ابی لیلی، و ابو یوسف 80
- خلاصۀ نظریّات دهگانه 81
- اشاره 81
- احادیث و روایات پیرامون مقدار تعزیر 81
- گروه اوّل: مقدار آن در اختیار حاکم شرع است. 82
- گروه دوم: مقدار آن کمتر از حدّ شرعی است. 83
- گروه سوم: مطلق تعزیرات محدود است. 86
- گروه چهارم: برای برخی از تعزیرات عدد تعیین شده است. 88
- [سنجش گروههای چهارگانۀ روایات] 92
- احتمالات سهگانه در مورد گروه چهارم 92
- طرق جمع بین روایات 92
- دوم: مواردی که در گروه چهارم مقدار آن تعیین شده، قانون کلّی نیست 93
- سوم: [برشمردن روایات از قبیل احکام حکومتی و قابل تغییر دانستن آن با تغییر زمان و مکان] 93
- و امّا گروه سوم، از سه جهت قابل عمل نمیباشد 94
- الف) «ال» در کلمۀ مذکور «جنسیّه» و برای «استغراق» است 95
- ب) «ال» برای «جنس» به معنی «صرف الوجود» است 95
- منظور از «ما دون الحد» چیست؟ 95
- ج) احتمال سوم آن که «ال» برای «عهد» است، و تعزیر کمتر از آن حدّ معهود میباشد 95
- مشکل صحیحۀ حمّاد 96
- نکتۀ اوّل: معنی تخییر حاکم شرع 98
- [نکتهها] 98
- نکتۀ دوم: وحدت رویّه 100
- نکتۀ سوم: تعزیرات تعلیقی 100
- تشویق و تنبیه! 101
- فصل هفتم: طرق اثبات موضوع تعزیر 103
- الف) یک بار اقرار کافی نیست 103
- ب) یک بار اقرار کافی است 104
- مستندات و ادلّۀ مسأله 105
- [سخن پیامبر در پاسخ زنی که به کنیزش نسبت زنا داد] 106
- [قائلین به تفصیل بین حقوق اللّه و حقوق النّاس] 109
- اشاره 109
- فصل هشتم: محدودۀ عفو حاکم شرع در تعزیرات 109
- کلمات فقها 109
- 2- فاضل اصفهانی 110
- ادلّه قائلین به تفصیل بین حقوق اللّه و حقوق النّاس 110
- ادلّۀ قائلین به عدم تفصیل بین حقوق اللّه و حقوق النّاس 112
- نقد و بررسی حدیث 113
- دلیل بر تفصیل بین اقرار و غیر آن 114
- اشاره 116
- کلمات فقها 116
- فصل نهم: آیا آخرین مرحلۀ تعزیر اعدام است؟ 116
- 2- ابن حمزه 117
- 1- صاحب جواهر 117
- 3- علّامۀ حلّی 118
- 4- ابن ادریس 118
- نقد و بررسی 119
- فصل دهم: فلسفۀ تعزیرات 122
- محورهای چهارگانۀ بحث 125
- فصل یازدهم: تأدیب کودکان و نوجوانان 125
- اشاره 125
- محور اوّل: مشروعیّت تأدیب 126
- کلمات فقها 126
- 4- ابن قدامه 127
- 2- مرحوم صاحب ریاض 127
- 3- امام خمینی 127
- 1- اطلاقات روایات تأدیب 128
- ادلّۀ مشروعیّت تأدیب 128
- 3- سیرۀ عقلا و متشرّعه 129
- 2- [احادیث و روایات] 129
- محور دوم: مقدار مجازات 130
- نکته: مردم در این مسأله بر سه دستهاند: 130
- [1- روایات دال بر 5 یا 6 تازیانه] 131
- [2- روایاتی دال بر سه تازیانه] 132
- [3- روایات دال بر کمتر از ده عدد] 133
- [روایات مؤیّد عدم تعیین عدد] 135
- محور سوم: مجری تأدیب کیست؟ 136
- محور چهارم: ضمان تأدیب و اجرای تعزیر 139
- کلمات فقها 139
- 1- قال ابن قدامة: 139
- 2- [صاحب جواهر] 140
- ادلّۀ طرفداران و مخالفان ضمان 141
- فصل دوازدهم: پاسخ به پرسشها «1» 145
- ب) برخی از گناهانی که تعزیر دارد 149
- ج) مقدار تعزیر 157
- د) عوامل تخفیف یا تشدید مجازاتها 159
- ه) مجری تعزیر 160
- و) تأدیب 161
- ز) فلسفۀ مجازات 161
- ط) جریان قاعدۀ درء در تعزیرات 162
- ح) تداخل مجازاتهای تعزیری 162
ص: 40
این دو مرحله بر تمام مردم واجب است، و اجرای آن اختصاص به حاکم شرع ندارد. یعنی هم دولت اسلامی باید در این دو مرحله تمام سعی و تلاش خویش را به کار گیرد، و هم بر تک تک افراد جامعه لازم است در مواجهۀ با منکرات، به دو شکل بالا از خود عکس العمل نشان دهند، و بیشک اگر هر دو گروه، بخوبی به وظیفۀ خویش در این دو مرحله عمل کنند، در غالب موارد نوبتی به مرحلۀ سوم نمیرسد.
آیۀ شریفه 110 سورۀ آل عمران، که تمام امّت اسلامی و جامعۀ مسلمانان را مخاطب قرار داده، ناظر به همین دو مرحله است. توجّه کنید:
«کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّٰاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ»؛
شما بهترین امّتی بودید که به سود انسانها آفریده شدهاند؛ (چه این که) امر به معروف و نهی از منکر میکنید، و به خدا ایمان دارید.»
ج) مرحلۀ عملی و فعلی
اشاره
؛ این مرحله خود بر دو قسم است:
نخست اقدام فیزیکی و تنبیه بدنی، که به حدّ جراحت یا قتل نرسد.
دیگر، ضرب و تنبیه بدنی، که منتهی به جراحت یا مرگ گردد.
مشهور بین فقهای ما این است که قسم اوّل از مرحلۀ سوم، همانند دو مرحلۀ سابق، وظیفۀ عموم مردم است، ولی تا زمانی که مراحل پائینتر جوابگوست، لازم است از اقدام به مراحل بالاتر خودداری شود. ولی چنانچه مرحلۀ اوّل و دوم انجام شد و نتیجهای نداد، مؤمنان و مخاطبان آیۀ فوق حق دارند قسم اوّل مرحلۀ سوم را نیز اجرا کنند.
و امّا در مورد قسم دوم از مرحلۀ سوم (ضربی که منتهی به جراحت یا مرگ میگردد) دو نظریّه وجود دارد: