تعزیر و گستره آن صفحه 8

ص: 18

2- ابن منظور اندلسی

«1»، از دیگر دانشمندان علم لغت، تعزیر را چنین تفسیر می‌کند:

«العزر اللوم … و العزر و التعزیر ضرب دون الحد، لمنعه الجانی من المعاودة و ردعه المعصیة … و العزر النصر بالسیف … و اصل التعزیر المنع و الرد، فکأنّ من نصرته قد رددت عنه اعدائه، و منعتهم عن اذاه، و لهذا قیل للتأدیب الذی هو دون الحد تعزیر، لانه یمنع الجانی ان یعاود الذنب «2»؛ ریشۀ اصلی تعزیر به معنی سرزنش و ملامت کردن است … همان‌گونه که ریشۀ اصلی آن به معنای تازیانۀ کمتر از حدّ شرعی نیز می‌باشد، و علّت این که آن را تعزیر نامیده‌اند این است که گنهکار را از تکرار آن بازمی‌دارد، و مانع انجام دوبارۀ گناه می‌گردد … این واژه در یاری رساندن با شمشیر نیز به کار رفته است … ولی اصل تعزیر منع کردن و بازداشتن است، زیرا کسی را که کمک می‌کنی گویا دشمنانش را از او بازداشته، و مانع آزار و اذیّت آنها گشته‌ای، و بدین جهت است که به تأدیب کمتر از حدّ شرعی تعزیر گفته می‌شود؛ زیرا مانع تکرار آن گناه توسّط جانی می‌گردد.»

3- ابن اثیر

«3» که از قدیمی‌ترین کارشناسان لغت عرب است، می‌گوید:

«اصل التعزیر المنع و الرد؛ فکأنّ من نصرته قد رددت عنه اعدائه، و منعتهم

______________________________
(1). محمّد بن مکرم ابن منظور الاندلسی در محرّم سال 630 ه- ق به دنیا آمد. او علاوه بر لغت، در علوم نحو و تاریخ نیز مهارت داشت، و مدّتی قاضی طرابلس بود، و بالاخره در شعبان سال 711 ه- ق وفات کرد.
(2). لسان العرب، جلد 4، صفحۀ 561.
(3). مجد الدین ابو السعادات المبارک بن ابی الکرم محمد بن محمد بن عبد الکریم الشیبانی الجزری الاربلی کتابهای متعدّدی تألیف نموده، که کتاب مذکور از مشهورترین آنهاست. وی در جزیرۀ ابن عمر و در سال 554 ه- ق متولّد گردید، سپس به موصل منتقل شد، و در آنجا رشد کرد، و در سال 606 ه- ق در همان شهر دار فانی را وداع گفت.