آیین کیفری اسلام :شرح فارسی تحریر الوسیلة(حدود) جلد 1 صفحه 567

ص: 581

طواف به معنای دور زدن و احاطه کردن است. علت اطلاق طواف بر طواف خانه‌ی خدا، این است که طواف‌کننده، خانه‌ی خدا را احاطه می‌کند و آن را محاط به خودش قرار می‌دهد؛ به لحاظ این که تمامی جوانب کعبه را دور می‌زند و می‌چرخد، به چنین احاطه‌ای طواف می‌گویند.

به مرد طواف کننده «طائف» و به زن طواف کننده «طائفه» گویند. اگر ما طایفه را به معنای جماعت می‌گیریم، آن مادّه و معنای اصلی محفوظ و از بین نرفته است. هر جا که طائفه اطلاق شود، جنبه‌ی احاطه و در برگرفتن لحاظ شده است. می‌گویند: فلانی طائفه دارد است، یعنی بستگان و فامیل‌هایی دارد که او را احاطه کرده‌اند؛ گویا پشتیبان او بوده و یک حالت مصونیّت برایش به وجود آورده‌اند. پس در این اطلاق نیز جهت احتفاف و احاطه مراعات شده است. و آن‌چه فرّاء گفته مبنی بر آن که به قطعه‌ای از لباس نیز «طائفة من الثوب» گویند، استعمالی مجازی است. ابن فارس[1018] دوبار تصریح می‌کند که این کاربرد در ثوب، مجاز است؛ امّا به علت آن اشاره نمی‌کند.

خصوصیّتی که سبب مجازیّت می‌شود، این است که وقتی می‌گوییم: «فلانی طائفه‌دار است». طایفه را در مقابل جمعیّت می‌سنجیم. در این سنجش، دو حیثیّت است؛ در یکی، جنبه‌ی احتفاف و احاطه وجود دارد؛ و در دیگری، جنبه‌ی قشری از جمعیت و گروهی از مجموعه لحاظ شده است؛ وگرنه اگر مجموعه‌ای وجود نداشته باشد، اصلًا معنا ندارد که کلمه‌ی طائفه را به کار ببریم. لذا، اگر کلّ مؤمنین مطرح نباشند، نمی‌توان گفت: طَآئِفَةٌ مّنَ الْمُؤْمِنِینَ.

از این رو، وقتی طایفه به لحاظ مجموعه سنجیده شود، عنوان قطعه و بعض مجموعه صادق است. پس، دو جهت در عنوان طائفه نقش دارد: جهت احاطه و فراگیری، و جهت بعضیّت و جزئی از مجموعه بودن. از این‌جا معلوم شد که استعمال «طائفة من الثوب» فقط به لحاظ جهت دوم است؛ بنابراین، استعمالی مجازی است.

جهت اصلی و اوّلی در معنای طائفه، احتفاف و احاطه است که لغت نیز «طَوَف» را به احاطه و احتفاف و دوران و دربرگیری و امثال آن معنا می‌کند. به لحاظ این خصوصیّت، نمی‌توان طایفه را کمتر از سه نفر دانست.[1019] این بیان ابن فارس، صحیح و با لغت در مادّه‌ی اصلی کاملًا مطابقت دارد؛ لذا، اگر ما