آیین کیفری اسلام :شرح فارسی تحریر الوسیلة(حدود) جلد 2 صفحه 373

ص: 389

معلّمکم إن ضربکم فوق ثلاث ضربات فی الأدب اقتصّ منه.[697]

فقه الحدیث: امام صادق علیه السلام فرمود: بچّه مکتبی‌ها لوح مشق خود را خدمت امیر مؤمنان علیه السلام گذاشتند تا بهترین نوشته را انتخاب کند. امام علیه السلام فرمود: این یک قضاوت است و ظلم در آن، مانند ظلم در باب حکومت و قضاوت است؛ آن‌گاه فرمود: به معلّمتان بگویید: اگر بیش از سه تازیانه در مقام تأدیب به شما بزند، باید قصاص شود.

از این روایت که درباب معلّم رسیده، استفاده می‌شود: تأدیب پدر و معلّم با هم تفاوت دارد. اگر معلّم نمی‌تواند بیش از سه تازیانه بزند، دلیل نمی‌شود که پدر نیز چنین حقّی را ندارد؛ بلکه می‌تواند به اقتضای مصلحت او را تنبیه کند.

امام راحل رحمه الله احتیاط می‌کنند تعزیر کودک از تعزیر بالغ تجاوز نکند؛ بلکه به آن حدّ هم نرسد؛ زیرا، باید حالت صباوت او مراعات شود؛ و این احتیاط را نیز از جمله‌ی «ارفق» می‌توان استفاده کرد.

در تحریر الوسیله اشاره‌ای به حکم معلّم نشده است؛ و اگر بخواهیم فتوا را به تأدیب معلّم نیز سرایت دهیم، احتیاج به تکلّف زیادی است.

انواع تعزیر

به تناسب بحث تعزیر، این سؤال مطرح است که آیا تعزیر فقط در ضرب و تازیانه خلاصه می‌شود و به مجازات بدنی اختصاص دارد یا می‌تواند معنای اعمّی داشته باشد که موارد زندانی کردن مجرم، جریمه‌ی مالی، محروم کردن از بعضی از مناصب یا مباحات، یا قطع شهریه و ... را نیز شامل می‌گردد؟

دو مطلب مسلّم است و جای تردید و اشکالی در آن‌ها نیست.

مطلب اوّل: در باب حدود اگر بَنا شد به زانی صد تازیانه بزنند، نمی‌توان به جای تازیانه او را زندان یا جریمه‌ی مالی کرد. به بیان دیگر، حاکم شرع و ولی فقیه نمی‌تواند اعمال نظر کند و بگوید: من مصلحت می‌دانم به فلان زانی صدوپنجاه تازیانه بزنید؛ چنین حقّی برای ولیّ فقیه نیست. او از کجا می‌فهمد به جای این تازیانه‌ها، زندان یا جریمه‌ی