آیین کیفری اسلام :شرح فارسی تحریر الوسیلة(حدود) جلد 2 صفحه 481

ص: 500

فرع دوّم: حکم شارب و مستحلّ غیر خمر

اگر فردی مسکرات دیگر، غیر از خمر را شرب کند در حالی که آن‌را حلال می‌داند، مثلًا شرب نبیذ یا فقّاع می‌کند و آن‌را حلال می‌داند، آیا مسأله‌ی قتل بعد از توبه مطرح است؟

در این‌جا به‌طور کلّی مسأله‌ی قتل منتفی است؛ زیرا، حدّ قتل در صورتی است که منکر ضروری دین شده باشد. اگر منکر ضروری مذهب و ضروری بین علمای امامیه باشد، به قتل نمی‌رسد.

به عبارت دیگر، هرگاه انکار ضروری به تکذیب نبیّ صلی الله علیه و آله بازگشت داشت، حدّش قتل است؛ و هرزمان که به تکذیب نبیّ صلی الله علیه و آله منتهی نگردد، حدّش قتل نیست. همانند نبیذ که هرچند مسکر هم باشد، ابوحنیفه[859] و اتباعش به حلّیت آن معتقدند. در حقیقت، مسأله‌ی «کل مسکر حرام» را به نحو کلّی قبول ندارند؛ می‌گویند: خمر خصوصیّت دارد و برای حرمتش دلیل خاصّ داریم؛ امّا غیر آن، دلیل ندارد. بنا بر این فتوا، پیروان ابوحنیفه شرب نبیذ می‌کنند و آن‌را حلال می‌دانند. آیا می‌توان آنان را به قتل رسانید؟

طرح اشکال: در مباحث گذشته گفتیم: اگر فردی عالم به حرمت بود ولی جاهل به ترتب حدّ باشد، حدّ در حقّش اجرا می‌گردد؛ ولی اگر جاهل به حرمت باشد، مانند تازه مسلمان- که حدیثش در همین مسأله نقل شد- حدّ از او ساقط است؛ با توجّه به این مقدّمه، بیان امام راحل رحمه الله در تحریر الوسیله که می‌فرماید: «بل یحدّ بشربه خاصّة مستحلّاً کان له أو محرّماً» چگونه قابل توجیه است؟

کسی که به حلّیت شرب نبیذ معتقد است، هرچند اعتقادش بر خلاف واقع است، چگونه بر او حدّ می‌زنید؟ چنین فردی مانند کسی است که مایعی را که یقین دارد خمر نیست، بخورد؛ که هرچند به حسب واقع خمر باشد، به او حدّ نمی‌زنند.

به عبارت دیگر، مقصود از مستحلّ این نیست که در ظاهر حلّیت را اظهار کند، ولی در باطن به این حرف اعتقاد ندارد؛ بلکه مستحلّ به کسی می‌گویند: که در ظاهر و واقع عمل حرامی را حلال بداند؛ هرچند اعتقادش بر خلاف واقع باشد. مَثَل چنین فردی مَثَل شخصی است که به جهت شبهه‌ی موضوعیّه، خمری را مایع حلال پنداشته و آن را آشامیده است. بنابراین، موردی برای ترتّب حدّ نیست. در پاره‌ای از کلمات صاحب جواهر رحمه الله نیز اشعار به این معنا وجود دارد؛ بلکه بالاتر از اشعار، دلالت بر آن دارد. زیرا، فرمود: «بل المتّجه عدم الحدّ علیه بذلک، لعدم العلم بالحرمة عند الشارب أو العلم