درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 102

ب. فسق

فسق گرچه به معنای خروج از طاعت است، اما آنچه در تفسیر آیه آمده است ممکن است منظور همه معاصی باشد. (1) چنانکه قرآن نیز می فرماید: «فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ (کهف: 50)»؛ و یا می فرماید: «وَ لاتَأْکُلُوا مِمَّا لَمْ یُذْکَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ إِنَّهُ لَفِسْقٌ (انعام: 122)»، و یا مقصود به کاربردن القاب زشت و بدگویی باشد،(2) چنانکه قرآن می فرماید: «وَ لاتَنابَزُوا بِالأَلْقابِ بِئْسَ الاسْمُ الْفُسُوقُ (حجرات: 11)»، و یا مراد دروغ گفتن باشد. (3) روایات نیز بر همین مطلب دلالت دارد، در روایت معاوی بن عمار از امام صادق نقل می کند آن حضرت می فرماید: «... والفسوق الکذب و السباب ».(4) ممکن است نام بردن امام از کذب به منزله تعیین مصداق بارز و یا نقش کلیدی این رذیله باشد.

ج. جدال

جدال نیز هر چند به معنای مراء و بگو مگو و درگیری لفظی است. اما در اینجا ممکن است به معنای مراء با رفقا و خدمه و همراهان باشد،(5) و یا به تفاخر و تنازع باشد،(6) و یا به معنای اختلاف در رؤیت هلال باشد،(7) معنای قسم خوردن

1- تفسیر کبیر، ج 5، ص 180. تفسیر کشاف، ج 1، ص 243. تفسیر قرطبی، ج 2، ص 406. تفسیر المنار، ج 2، ص 227. تفسیر المیزان، ج 2، ص 79. تفسیر نمونه، ج 2، ص 29.
2- تفسیر کشاف، ج 1، ص 243. تفسیر قرطبی، ج 2، ص 406.
3- مجمع البیان، ج 2، ص 151.
4- وسائل الشیع، ج 9، ص 108، باب 32 از ابواب تروک احرام، ح 1. و دیگر احادیث.
5- تفسیر کشاف، ج 1، ص 243.
6- تفسیر المنار، ج 2، ص 227.
7- تفسیر کبیر، ج 5، ص 181.