درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 108

3. ذکر رفث، فسق و جدال در محذورات حج، بیانگر فعالیت قوای سه گانه شهویه، غضبیه، و وهمیه است. رفث مربوط به قوه شهویه، فسق مربوط به قوه غضبیه، و جدال مربوط به قوه وهمیه است.

4. سفارش مکرر به تقوا در یک آیه، بیانگر نقش تقوا در حج است، که اگر کمترین سهل انگاری شود، ممکن است انسان در کنار خانه خدا و در حال مهمانی آن ذات پاک مرتکب گناه شود.

5. برای هر سفری زاد و توشه ای لازم است، حتی اگر مسافر خانه خدا باشی. و گمان نکن که چون در ضیافت الهی هستی بناست غذا از آسمان بیاید.

6. انسان در سفری مثل حج، متوجه می شود که کسی برای کسی سودمند نیست، مگر زاد و توشه ای که خود برداشته است. و لذا باید به فکر آخرت باشد.

7. با جمله «تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوی »، همگان را به این نکته توجه می دهد، که نباید دنیا را به بهانه آخرت رها کرد، و یا آخرت را به بهانه دنیا ترک نمود.

8. بین تقوا و خردمندی رابطه ناگسستنی وجود دارد، زیرا با خرد و اندیشه می توان به سادگی به فکر فردای قیامت بود، و متاع اندک دنیا و لذت زودگذر آن را جایگزین نعمت های دایمی آخرت نکرد.

9. خطاب به «أُولِی الأَلْبابِ »، بیانگر این است که برگزیدن توشه اندوزی اخروی بر زراندوزی دنیوی کاری است، که تنها از صاحبان خرد انتظار می رود.

10. گوینده باید، در تبلیغ خود به همه راهکارهای توجه داشته باشد، وظایف را بگوید، مناسک و احکام را تشریح نماید، انذار داشته باشد، نصحیت کند، به تعقل و خردورزی نیز تشویق نماید.

11. تقوا هم در حج و هم در بسیاری از عبادات بیان شده است، با این تفاوت که تقوا در حج زمینه عمل و در عبادات دیگر ثمره انجام آن می باشد. یعنی تقوا در حج محصّل و در دیگر عبادت محصول است.